Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, gdy wierzyciel wypełni obowiązki zawarte w planie upadłości konsumenckiej, sąd wydaje decyzję stwierdzającą wykonanie planu i umorzenie jego długów.

Chodzi o zadłużenie powstałe przed ogłoszeniem upadłości, które pozostaje nieuregulowane wskutek realizacji planu spłaty. Po wydaniu wyżej wymienionej decyzji nie jest możliwe rozpoczęcie procesu egzekucji wobec tych zobowiązań. Jest to niewątpliwie główny przywilej płynący z postępowania upadłościowego, a jednocześnie wyraz realizacji jednego z głównych celów tego procesu, którym jest umożliwienie umorzenia długów upadłego. Istnieje jednak zobowiązania, które ze względu na swój charakter i specyfikę nie podlegają umorzeniu po zakończeniu planu spłaty.

Zobowiązania alimentacyjne

Zobowiązania o charakterze alimentacyjnym są regularnymi świadczeniami, których celem jest zaspokojenie podstawowych potrzeb określonych osób. Ze względu na ich charakter, prawa i obowiązki związane z alimentacją są ściśle osobiste i nie mogą być przenoszone, ani za życia, ani po śmierci dłużnika. Wierzytelności alimentacyjne nie podlegają rozliczeniu poprzez potrącenie, nie są przedmiotem egzekucji ani nie mogą być zastawione.

Zazwyczaj, alimentacje służą do wsparcia małoletnich, i ich obowiązek wynika z prawomocnego orzeczenia sądowego lub innego dokumentu egzekucyjnego, który pozwala na przymusowe odzyskanie tych środków. Warto podkreślić, że osoba uprawniona do alimentów w procesie upadłości ma status wierzyciela i może zgłosić swoje roszczenia. Jednak ze względu na charakter i cel alimentacji, nie zostaną one umorzone w wyniku planu spłaty długów, nawet jeśli dłużnik zostanie całkowicie uwolniony od swojego zadłużenia.

Dodatkowo, środki przekazywane funduszowi alimentacyjnemu w celu wypłacenia alimentów beneficjentowi, gdy od dłużnika nie da się ich bezpośrednio ściągnąć, również nie podlegają umorzeniu.

Zobowiązania wynikające z rent i odszkodowań

Przedmiotowe zobowiązania wynikają z deliktów prawa cywilnego, które powiązane są z wyrządzeniem szkody na osobie. Renta odszkodowawcza wykazuje swoją wyjątkowość poprzez pełnienie dwóch głównych funkcji. Po pierwsze, ma ona charakter represyjny, co oznacza, że ma stanowić osobistą konsekwencję za spowodowanie szkody. 

Po drugie, ma także działać jako środek kompensacyjny, który ma na celu zrekompensowanie poszkodowanemu szkody, która może mieć charakter trwały lub tymczasowy. Zgodnie z przepisami ustawy, nie wszystkie zobowiązania o charakterze odszkodowawczym podlegają umorzeniu, lecz jedynie te renty, czyli okresowe płatności bez ustalonego terminu zakończenia, które wynikają z wyrządzenia szkody osobie (decyzja Sądu Apelacyjnego w Katowicach - V Wydział Cywilny z 10 marca 2022 r., sygnatura V AGa 28/21).

Zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar

Wymienione wyżej zobowiązania odnoszą się do sankcji karnych związanych z naruszeniem prawa. Grzywna jest jednym z przewidzianych kar w kodeksie karnym i ma głównie charakter represyjny, stanowiący osobisty ciężar dla przestępcy. Natomiast obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę działa jako środek kompensacyjny, pozwalający pokrzywdzonemu w pewnym zakresie zrekompensować szkodę osobistą wynikającą z popełnionego przestępstwa.

Zniesienie tych zobowiązań poprzez postępowanie cywilne uniemożliwiłoby skuteczną egzekucję kary wobec przestępcy i mogłoby umożliwić mu uniknięcie odpowiedzialności. Jednocześnie umorzenie zobowiązań odszkodowawczych i zadośćuczynienia znacząco naruszyłoby interesy pokrzywdzonego, który ma pełne prawo do otrzymania rekompensaty za doznane szkody.

Zobowiązania związane z sankcjami karnymi

Obowiązki do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego, które zostały nałożone przez sąd jako sankcja karna lub jako środek związany z próbą sprawcy, a także obowiązki naprawienia szkody wynikającej z popełnionego przestępstwa lub wykroczenia, jak to potwierdza prawomocne orzeczenie.

Te określone zobowiązania wynikają również z faktu, że upadły dopuścił się przestępstwa lub wykroczenia, co zostało potwierdzone decyzją sądu. Dopuszczenie do umorzenia tych zobowiązań w ramach planu spłaty naruszyłoby podstawowe zasady prawa karnego, takie jak zasada osobistej odpowiedzialności za własne czyny i byłoby ingerencją w tę autonomię. W rezultacie mogłoby to prowadzić do swoistego "uniewinnienia" w wyniku zakończenia planu spłaty.

Zobowiązania umyślnie nieujawnione przez upadłego

Osoba, która wnosi o ogłoszenie swojej upadłości, ma obowiązek wskazać we wniosku wszystkich swoich wierzycieli, których zna. Po rozpoczęciu postępowania syndyk informuje wymienionych we wniosku wierzycieli, a także innych wierzycieli, o których dowiaduje się w trakcie postępowania. Upadły jest zobowiązany działać zgodnie z zasadami uczciwości, co oznacza, że nie może ukrywać żadnych informacji, które mogą mieć wpływ na jego sytuację finansową, w tym, między innymi, istnienia swoich długów. Aby uniknąć umorzenia zobowiązań wraz z decyzją o zakończeniu planu spłaty, muszą zostać spełnione dwie zasadnicze przesłanki:

1. Upadły musi świadomie ukrywać istnienie swojego zobowiązania.
2. Wierzyciel nie może brać udziału w postępowaniu.

Pierwsza z tych przesłanek zależy od działań samego upadłego i związana jest z jego intencjami. Przy świadomej winie sprawcy, ten rozumie szkodliwe konsekwencje swojego postępowania i zdaje sobie sprawę z potencjalnych negatywnych skutków swoich działań. Sytuacja wierzyciela, który utracił roszczenie związane z wierzytelnością, jest jednoznacznie niekorzystna. Ustawodawca, wprowadzając ten przepis, nie zakłada, że ukrywanie wierzytelności ma na celu wyrządzenie krzywdy wierzycielom. Ostatecznie, ciężar udowodnienia świadomego ukrywania przez Upadłego istnienia zobowiązania spoczywa na wierzycielu.

Druga przesłanka jest powiązana z zaangażowaniem wierzyciela w procesie upadłościowym, co wymaga zgłoszenia swojej wierzytelności w trakcie postępowania.

Podsumowując, nie każde zobowiązanie upadłego zostanie umorzone po wdrożeniu planu spłaty. Wyjątki od tej zasady są ściśle określone i nie podlegają rozszerzeniu. Różnica w traktowaniu tych konkretnych zobowiązań wynika przede wszystkim z okoliczności ich pochodzenia i z zamierzonego celu, jaki ma być osiągnięty poprzez ich uregulowanie.

Zobacz także: Kto i kiedy musi zapłacić podatek od zakupu działki?

Autor: Krzysztof Piotrowski