Przez kalkulacje rolnicze rozumiemy rozważania liczbowe różnych możliwych zjawisk. Kalkulacje stanowią narzędzie rachunku ekonomicznego i ułatwiają przewidywanie efektów różnych rozwiązań organizacyjnych i ekonomicznych. Nie należy utożsamiać kalkulacji z obliczeniami. W zasadzie kalkulacje dotyczą przyszłości, natomiast obliczenia opierają się na faktycznych zaszłościach lub wielkościach, które można ściśle określić.

Przez kalkulacje rolnicze rozumiemy rozważania liczbowe różnych możliwych zjawisk. Kalkulacje stanowią narzędzie rachunku ekonomicznego i ułatwiają przewidywanie efektów różnych rozwiązań organizacyjnych i ekonomicznych. Nie należy utożsamiać kalkulacji z obliczeniami. W zasadzie kalkulacje dotyczą przyszłości, natomiast obliczenia opierają się na faktycznych zaszłościach lub wielkościach, które można ściśle określić.

Prowadzenie działalności gospodarczej w warunkach wolnego rynku znacznie zwiększyło znaczenie zagadnień ekonomicznych w funkcjonowaniu i ocenie gospodarstw rolniczych. Dane o kosztach produkcji wykorzystywane są do podejmowania decyzji bieżących i planowania. Kalkulacje poszczególnych działalności mają służyć rolnikom jako podpowiedź przy przeprowadzaniu własnych rachunków.          

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie od wielu lat zajmuje się rachunkiem podstawowych produktów rolniczych.

W związku z postępem techniki rolniczej, zmianami związanymi z wdrażaniem Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej oraz koniecznością ujednolicenia metodyki liczenia kosztów w roku 2006 wprowadzono niezbędne zmiany starając się zachować dotychczasowy wygląd kalkulacji.

Układ kalkulacji umożliwia przeprowadzenie rachunku na dwóch poziomach. Pierwszą kategorią dochodową jest nadwyżka bezpośrednia, drugą dochód rolniczy netto.

Rachunek nadwyżki bezpośredniej obliczany jest zgodnie z publikacją pod tytułem "Metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej dla działalności produkcji rolnej (zgodnie ze standardami Unii Europejskiej)" wydanej przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w 1999 r.

NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA z określonej działalności rolniczej to - roczna wartość produkcji uzyskana z 1 hektara uprawy lub od jednego zwierzęcia pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji. Nadwyżka bezpośrednia jest miarą ekonomiczną wykorzystywaną w klasyfikacji gospodarstw rolniczych według standardów UE.

WARTOŚĆ PRODUKCJI  określonej działalności - suma wartości produktów głównych i ubocznych znajdujących się w obrocie rynkowym, określona jest według cen sprzedaży "loco gospodarstwo". Do wartości produkcji doliczone są dotacje do produktów, powierzchni (JPO - jednolite płatności obszarowe, UPO - uzupełniające płatności obszarowe) lub zwierząt, odejmowane są natomiast różnego rodzaju straty. W rachunku nie uwzględniono wsparcia z tytułu ONW. Wartość produkcji zawiera zryczałtowany zwrot podatku VAT na poziomie 6%.

KOSZTY BEZPOŚREDNIE - koszty, które bez żadnej wątpliwości można przypisać do określonej działalności, ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji i mają bezpośredni wpływ na rozmiar produkcji. Składniki kosztów bezpośrednich pochodzące z zewnątrz gospodarstwa określane są według cen zakupu, natomiast składniki kosztów wytworzone w gospodarstwie według cen sprzedaży "loco gospodarstwo". Produkty własne nietowarowe (np. zielonka, kiszonka) wyceniane są według kosztów bezpośrednich poniesionych na ich wytworzenie.

Rachunek nadwyżki bezpośredniej służy ocenie poszczególnych działalności produkcyjnych i może być wykorzystywany do podejmowania decyzji w gospodarstwie, np.: 

- wyboru działalności produkcji, tzn. co produkować? 

- określenia rozmiaru produkcji, tzn. ile produkować? 

- wyboru poziomu intensywności produkcji, tzn. jak produkować? 

DOCHÓD ROLNICZY NETTO - jest nadwyżką bezpośrednią pomniejszoną o koszty pośrednie. 

KOSZTY POŚREDNIE - koszty, których nie można przypisać do określonej działalności. Do kosztów pośrednich należą: pośrednie nakłady gospodarcze, podatki, ubezpieczenia, amortyzacja, koszty pośrednich czynników zewnętrznych (praca najemna, czynsze, odsetki od obcego kapitału).    

Głównym celem "Kalkulacji Rolniczych" jest pokazanie poziomu kosztów bezpośrednich i w dłuższym okresie czasu tendencji zmian relacji cen oraz wyniku finansowego (dochodu rolniczego netto). Przy sporządzaniu kalkulacji wykorzystano metodę rozdzielczą podziału kosztów, tzn. wszelkie koszty ponoszone w gospodarstwie są rozdzielane pomiędzy poszczególne działalności produkcyjne. 

Każda kalkulacja składa się z kilku bloków, są one zróżnicowane pod względem uzyskiwanego wyniku finansowego lub parametrów technologicznych. Obliczenia przeprowadzono w trzech wariantach. W produkcji roślinnej (towarowe i pastewne) wydzielono trzy poziomy - uzależnione od wielkości uzyskiwanych plonów. Dla produkcji warzywniczej obliczenia przeprowadzono dla jednego poziomu intensywności. W produkcji zwierzęcej warianty wyznaczono, opierając się na o wydajności i rodzaju podstawowej paszy stosowanej w żywieniu. 

Każda kalkulacja roślinna zawiera trzy bloki informacyjne: 

- w pierwszym bloku przedstawiono wartość produkcji i koszty bezpośrednie, pierwszą kategorią wyniku finansowego jest nadwyżka bezpośrednia, 

- w drugim bloku zamieszczono szacunkowe obciążenie kosztami pośrednimi, pokazując wynik na poziomie dochodu rolniczego netto, 

- trzeci blok zawiera informacje o wielkości nawożenia mineralnego.  Kalkulacja produkcji zwierzęcej zawiera dwa bloki: 

- pierwszy blok przedstawia nadwyżkę bezpośrednią, która jest różnicą wartości produkcji i kosztów bezpośrednich, 

- drugi blok zawiera szacunkowe obciążenie kosztami pośrednimi, kończy się wynikiem ukazującym dochód rolniczy netto. 

Do kosztów bezpośrednich produkcji roślinnej zaliczono: materiał siewny, nawozy mineralne, nawozy organiczne z zakupu i inne koszty tj. sznurek, folia, doniczki, worki itp.  Do kosztów bezpośrednich produkcji zwierzęcej zaliczono: pasze z zakupu, pasze potencjalnie towarowe, pasze nietowarowe (liczone po kosztach bezpośrednich produkcji roślinnej) i inne koszty tj. inseminacja, usługi weterynaryjne, środki czystości itp.  Koszty pośrednie produkcji roślinnej obejmują usługi, pracę maszyn własnych, koszty utrzymania budynków, podatki i ubezpieczenia, pozostałe koszty i pracę najemną. 

- Usługi - usługi mechanizacyjne związane ze zbiorem ziarna, słomy inny produktów, suszenia ziarna kukurydzy, siew, itp., 

- Praca maszyn własnych - przy obliczaniu kosztów eksploatacji maszyn założono optymalne ich wykorzystanie w czasie użytkowania.

Posłużono się metodyką Instytutu Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa. W modelowym wyposażeniu gospodarstwa przyjęto zestaw maszyn w agregacji z ciągnikami o mocy 60 KM i 90 KM. W rachunku uwzględniono amortyzację, remonty, ubezpieczenia i koszty garażowania. 

- Koszty utrzymania budynków - obejmują niezbędne zaplecze biurowe i sanitarne oraz powierzchnię magazynową służącą do przechowywania płodów rolnych. Rachunek zawiera amortyzację, remonty i ubezpieczenia, 

- Podatki i ubezpieczenia - obowiązkowe obciążenia (OC, podatek rolny, KRUS), nie zawierają obciążeń dobrowolnych, 

- Pozostałe koszty - obejmują między innymi: koszty eksploatacji samochodu osobowego, korzystania z telefonu, koszty nawożenia wapnem magnezowym, 

- Praca najemna - tylko w przypadku produkcji warzywniczej uwzględniono najem dorywczej siły roboczej,          

Koszty pośrednie produkcji zwierzęcej obejmują: pracę maszyn własnych, koszty utrzymania budynków, koszty ogólnogospodarcze i koszty produkcji pasz własnych. 

- Praca maszyn własnych - uwzględniono pracę maszyn związanych z zadawaniem i przygotowaniem pasz, usuwaniem obornika, 

- Koszty utrzymania budynków - przyjęto koszty eksploatacji budynków niezbędnych do utrzymania zwierząt, rachunek uwzględnia amortyzację, remonty i ubezpieczenia, 

- Koszty ogólnogospodarcze dla produkcji zwierzęcej - przyjęto 10% narzut kosztów bezpośrednich, 

- Koszty produkcji pasz własnych - liczone po kosztach pośrednich produkcji roślinnej.          

Rachunek przeprowadzono w cenach brutto. Takie podejście jest poprawne dla gospodarstw rolniczych "ryczałtowych", które uzyskują zryczałtowany zwrot podatku VAT przy sprzedaży produktów rolnych, a koszty środków do produkcji i usług ponoszą łącznie z podatkiem VAT.    

Nie należy traktować "Kalkulacji Rolniczych" jako podstawy do analizy konkretnego gospodarstwa  i podejmowania decyzji gospodarczych. Są one jedynie przykładem sposobu obliczania kosztów.

MODR
Fot. RM