Nawożenie łąk i pastwisk w rolnictwie ekologicznym ma za zadanie przede wszystkim utrzymanie żyzności gleby poprzez dostarczenie organizmom glebowym składników mineralnych i substancji organicznej (najlepiej z własnego gospodarstwa) oraz tworzenie optymalnych warunków ich rozwoju.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) Nr 834/2007 w ekologicznej produkcji roślinnej żyzność i aktywność biologiczna gleby utrzymywana jest poprzez stosowanie płodozmianu z udziałem roślin motylkowatych oraz maksymalne wykorzystanie nawozów naturalnych i organicznych powstających w gospodarstwie.

Nawożenie łąk i pastwisk - jakie nawozy są najlepsze?

Nawożenie łąk i pastwisk działa najlepiej gdy używa się nawozów naturalnych, inaczej gospodarskich (obornik, gnojówka, gnojowica) – w odróżnieniu od mineralnych – działają one nie tylko przez składniki pokarmowe, ale także przez substancje specjalne, np. hormony wzrostowe, koloidy organiczne i inne związki czynne (enzymy), potrzebne w małych ilościach. Z tego względu powinny być stosowane na możliwie dużej powierzchni. Obornik i gnojowica zwiększają zawartość substancji organicznej w glebie i poprawiają jej strukturę, dostarczając mikroorganizmy i enzymy. Stymulują rozwój i krzewienie się roślin oraz działają ochronnie na ruń.

Wartość nawozów naturalnych jest zmienna i zależy od:
− gatunku i wieku zwierząt,
− sposobu ich użytkowania,
− rodzaju żywienia,
− rodzaju ściółki,
− stopnia ich rozcieńczenia wodą,
− sposobu i czasu przechowywania. itp.

Najlepszym nawozem gospodarskim na trwałe użytki zielone jest dobrze rozłożony, przefermentowany lub kompostowany, obornik – szczególnie bydlęcy. Działanie obornika trwa 2–3 lata (tzw. działanie następcze). Jego wykorzystanie wynosi średnio 40–50% w pierwszym roku, 30–35% w drugim i 10–15% w trzecim. Obornik pełni funkcje produkcyjne i ochronne, poprawia bilans wilgoci w glebie, chroni rośliny przed wymarzaniem i wysychaniem, wpływa na poprawę zadarnienia, zwiększa udział wartościowych traw i roślin motylkowatych (koniczyny, komonicy), zmniejsza tempo zakwaszania gleby.

Kompost z obornika można produkować na płytach gnojowych lub w specjalnie przygotowanym miejscu, na którym nie wystąpią przesiąki do gleby i spływy powierzchniowe, najlepiej zaopatrzonym w instalacje odprowadzające je do szczelnych zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową. Kompost z obornika można wzbogacać ziemią, nawozami zielonymi, odpadami roślinnymi, a także – szczególnie zalecanymi w tym systemie – rozdrobnionymi minerałami (mączki skalne).

Przydatne są komposty z odpadów gospodarskich (plewy, słoma spod stert i kopców, łęty ziemniaczane, łodygi kukurydzy, rzepaku, niedojady z pastwisk, liście buraków, marchwi, kapusty, chwasty bez nasion) i substancje organiczne naturalne (liście, igliwie, trociny, kora). Wartość takich kompostów jest równa mniej więcej połowie wartości obornika niekompostowanego. Komposty mogą zachwaszczać łąki, ale są to przeważnie jednoroczne chwasty polowe.

Ile powinna wynosić optymalna dawka nawozu?

Nawożenie łąk i pastwisk zależy od rodzaju nawozu. Płynne nawozy naturalne wykazują na użytkach zielonych działanie pośrednie między nawozami mineralnymi i obornikiem czy kompostami. Gnojówka (przefermentowany mocz) o zawartości 3% s.m., zawiera ponad dwukrotnie więcej potasu (K2O) niż gnojowica i niewiele fosforu (P2O5). Jest to nawóz azotowo-potasowy, który trzeba uzupełniać fosforem (ok. 40–60 kg P2O5/ha). Gnojowicę, nawóz płynny powstający w oborach rusztowych, również można stosować na użytki ekologiczne, w porozumieniu i za zgodą jednostki certyfikującej. Zalecana ostrożność wynika z dużej zawartości w niej wody. Gnojowica i gnojówka, stosowane w zbyt dużych dawkach i bez uzupełniania fosforem, pogarszają jakość użytku. Zamiast traw i roślin bobowatych mogą pojawić się azoto- i potasolubne chwasty dwuliścienne (barszcz zwyczajny) i nastąpi rozrzedzenie darni.

Według „Ustawy o nawozach i nawożeniu” [2007] dawki nawozów gospodarskich powinny wynikać z zawartości w nich azotu. Roczna ich dawka nie powinna zawierać więcej niż 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych, czyli do 30 t/ha obornika i 30 m3/ha gnojowicy. Jednorazowe dawki tych nawozów należy ustalać według zawartości w nich tzw. azotu działającego, czyli mającego takie samo działanie nawozowe jak azot z nawozów mineralnych. Azot działający jest to zatem ta część azotu całkowitego w nawozach organicznych, która wykazuje takie samo działanie plonotwórcze jak określona ilość tego składnika w nawozach mineralnych. Równoważnik nawozowy jest to wartość plonotwórcza danego składnika zawartego w nawozach naturalnych odniesiona do wartości plonotwórczej nawozów sztucznych.

Wartość równoważników nawozowych dla azotu, czyli wartość nawozowa nawozów naturalnych, zależy też od kategorii agronomicznej gleby (im gleba cięższa, tym równoważnik jest większy) oraz od terminu stosowania nawozów (równoważnik większy w terminie wiosennym).

Nawożenie łąk ekologicznych

Nawożenie łąk i pastwisk odbywa różnie. Łąki ekologiczne potrzebują innej dawki nawozów od pastwisk. Zalecane optymalne dawki nawozów na łąki w przypadku:
− obornika – to ok. 5-10 t/ha na rok lub na 2 lata;
− obornika kompostowanego – to ok. 10-20 t/ha na rok lub na 2 lata;
− gnojówki – jednorazowo do 5-7 m3/ha, rocznie do 15 m3/ha;
− gnojowicy – jednorazowo do 10 m3/ha, rocznie do 30 m3/ha.

Obornik na łąki najlepiej stosować późną jesienią, na przełomie października i listopada. Można też wczesną wiosną, ale wtedy musi być dobrze rozłożony, drobny, aby nie zacieniał rozwijających się roślin.
Dawki gnojówki, zarówno roczna, jak i jednorazowa, powinny wynikać z dużej zawartości w niej potasu (0,7-1,0% K2O w s.m.) i prawie 100-procentowego jego wykorzystania przez ruń łąkową. Dlatego aby uniknąć przepotasowania pasz, dopuszczalna roczna dawka gnojówki nie powinna przekraczać 15 m3/ha. Gnojówkę najlepiej stosować wiosną (od początku kwietnia) oraz latem, do końca sierpnia, w 2 tygodnie po I lub II pokosie. Latem wskazane jest rozcieńczanie gnojówki wodą w stosunku 1:0,5-1,0. Zapobiega to poparzeniom roślin, zmniejsza ulatnianie się amoniaku i zwiększa wykorzystanie nawozów. Nie należy pokrywać runi zbyt grubą warstwą gnojówki ani wywozić jej beczkowozami na gleby podmokłe lub nadmiernie uwilgotnione. Trzeba też pamiętać o zachowaniu odpowiedniej przerwy (3 tygodnie) między nawożeniem a koszeniem łąk.

Wszystkie nawozy gospodarskie powinny być rozprowadzane równomiernie na powierzchni łąki, aby uzyskać wyrównany rozwój roślin. Nawozy płynne powinny być rozprowadzane beczkowozami wyposażonymi w nowoczesne urządzenia do wprowadzania ich bezpośrednio do gleby. Ogranicza to ulatnianie się substancji odorowych i zmniejsza straty azotu.

Nie stosuje się ich na gleby zamarznięte i pokryte śniegiem oraz zalane wodą, podtopione, a także w sąsiedztwie stref ochronnych źródeł i ujęć wody, brzegów wód powierzchniowych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Zakaz stosowania obowiązuje w odległości 20 m od tych obiektów. Nawozów płynnych nie wolno stosować na łąki o wysokim poziomie wody gruntowej i na obrzeżach rowów melioracyjnych oraz na stokach o nachyleniu większym niż 10%.

Trzeba też pamiętać, że zgodnie z przepisami rozporządzenia azotanowego), które obowiązuje wszystkich rolników, nawozy naturalne można stosować się na trwałych użytkach zielonych w terminie od 1 marca do 31 października (płynne) i do 30 listopada (stałe). Terminem rozpoczęcia stosowania nawozów w 2020 r. był dzień 15 lutego.

Nawożenie pastwisk ekologicznych

Nawożenie łąk i pastwisk to nie to samo. Przede wszystkim należy pamiętać, że pastwiska, w odróżnieniu od łąk, które są użytkowane wyłącznie kośnie, przez cały okres wypasu są nawożone odchodami pasących się zwierząt. Dlatego wyliczając wielkości dawek nawozów należy uwzględniać te ich ilości, które dostają się do gleby wraz z odchodami pozostawionymi przez zwierzęta.

Jedna DJP przez sezon cały pastwiskowy (trwający przeciętnie 160-170 dni) pozostawia odchody, w których znajduje się ok.: 30-35 kg N, 6 kg P i 15 kg K. Średnie wykorzystanie przez ruń poszczególnych składników nawozowych z odchodów jest zróżnicowane. W przypadku azotu jest najmniejsze, gdyż wynosi 50% (wykorzystanie maleje wraz z postępowaniem sezonu pastwiskowego). W przypadku a potasu kształtuje się na poziomie ok. 80% a w przypadku fosforu wynosi 100%. Ponadto poziom nawożenia pastwiska determinują inne czynniki, takie jak: zasobność gleby, wielkość spodziewanego plonu, zawartość w nim określonych pierwiastków (składników) oraz obsada zwierząt.

Do nawożenia pastwisk ekologicznych najlepiej stosować kompost obornikowy oraz inne produkowane w gospodarstwie. Komposty dostarczają roślinom niezbędnych składników pokarmowych i nie pogarszają jakości zielonki pastwiskowej przez nieprzyjemny zapach, jak w przypadku obornika. Najlepszy jest kompost obornikowy, który powinien dojrzewać około 1 roku w warunkach dwukrotnego przerobienia. Można go stosować w ilości ok. 10–20 t na ha raz w roku lub co 2 lata, najlepiej w okresie jesiennym albo bardzo wczesną wiosną. Można też stosować kompost torfowy (najczęściej z torfu niskiego), wzbogacony obornikiem, gnojówką czy innymi materiałami roślinnymi, oraz komposty z różnych materiałów organicznych. Na pastwiska ekologiczne nie nadają się komposty zawierające odpady pochodzenia zwierzęcego, np. sierść, pióra, kości itp. Gnojowicę czy gnojówkę stosujemy podobnie jak w gospodarstwach konwencjonalnych, z zaleceniem mniejszych dawek jednorazowych.

W rolnictwie ekologicznym nie wolno stosować mineralnych nawozów azotowych, natomiast dopuszczalne jest stosowanie mineralnych nawozów, np. fosforowych, potasowych, wapniowych i magnezowych, gdy pochodzą one z naturalnych surowców, np. mielone skały (bazalt, kizeryt, dolomit), wapno magnezowe węglanowe, kreda nawozowa; siarczan magnezu, nawozy potasowe (kainit, kalimagnezja, siarczan potasu); skały fosforytowe glinowo-wapniowe i wapniowe (mączki); popiół drzewny. Kopaliny te (po rozdrobnieniu) najlepiej dodawać do kompostów lub stosować razem z obornikiem i gnojówką, bezpośrednio na glebę – w przypadku stałego niedoboru w niej tych składników. Doglebowo można stosować siarczany: potasu, magnezu i wapnia pochodzenia naturalnego, fosforyty (glinowo-wapniowe i wapniowe) i kopalniany chlorek sodu (sól kamienna).

W warunkach górskich podstawowym sposobem zasilania runi jest koszarzenie. Jest to sposób nawożenia polegający na przetrzymywaniu owiec w ciągu nocy oraz podczas udoju w koszarze, czyli na ograniczonej przenośnym płotem powierzchni – zwykle od 1 do 3 m2 na owcę. Działanie nawozowe koszaru trwa do 3 lat. Poprzez właściwą rotację powierzchni koszarzonych oraz racjonalne stosowanie obornika można skutecznie podtrzymywać, a nawet podnosić, wydajność użytków zielonych. Koszarzenie wpływa także korzystnie na zmiany florystyczne (recesja bliźniczki psiej trawki, gatunku dominującego na jałowych stanowiskach w wyższych położeniach górskich) oraz daje możliwość zastosowania podsiewu wartościowych gatunków traw i motylkowatych, których nasiona zwierzęta przebywające w koszarze wtłaczają do gleby, przy częściowym ograniczeniu konkurencyjności rdzennej roślinności.

Przypominamy, że trawy są najważniejszą grupą roślin na łąkach i pastwiskach. Na łąkach kośnych powinna przeważać roślinność użytków zielonych w postaci wysokiej trawy, dostarczającej obfitej masy roślinnej, np.: kostrzewy łąkowej, tymotki łąkowej, kupkówko pospolitej.

Banki drzew i łąki kwietne w drugiej edycji Zielonego Budżetu Katowic

cdr.gov.pl/fot.pixabay