Ziemniak, zwany również kartoflem, to od lat król polskich stołów. Jednak jaka jest historia ziemniaka? Jak pojawił się w Europie i Polsce?

Większość z nas nie wyobraża sobie obiadu bez tego składnika. Świetnie sprawdza się jako dodatek do mięs i zup, a ponadto wchodzi w skład niezliczonej liczby potraw i przekąsek. Jednak do początków XVI wieku nikt oprócz Indian z Południowej Ameryki i to wyłącznie tych zamieszkujących górskie tereny w Andach, nawet nie słyszał o ziemniakach. Obecnie powierzchnia uprawy ziemniaka w naszym kraju wynosi tylko około 400 tys. ha, a zbiory około 8 mln ton. Ziemniak staje się niemodną rośliną i zapominanym przez młodsze pokolenia warzywem.

Krótka historia ziemniaka

Jego ojczyzną jest Ameryka Południowa, a konkretnie tereny dzisiejszego Peru, Chile, Boliwii i Ekwadoru. Ziemniak uprawiany był już przez Inków, a historia ziemniaka sięga 6 000 roku przed naszą erą. W okolicach jeziora Titicaca, na wysokości 4 000 metrów odnaleziono pierwsze ślady upraw. Na górskich zboczach powstawały poletka i systemy nawadniające. Sycący i odporny na trudne warunki ziemniak, stał się głównym produktem żywnościowym ówczesnej ludności.

Stąd gatunek ten wywędrował na cały świat. Za sprawą Hiszpanów, ziemniak przybył do Europy, do Włoch, Francji i na Wyspy Brytyjskie oraz dalej do Niemiec, Polski i Rosji. Jego pojawienia się nie wzbudziło zbytniego entuzjazmu. Początkowo spożywanie jego bulw kojarzono z rozprzestrzenianiem się chorób wśród ludzi i zwierząt. Zyskał przydomek: diabelskie jabłko. Doceniono jednak jego walory estetyczne – stał się rośliną ozdobną. Kwiaty ziemniaka świetnie sprawdzały się jako element dekoracyjny ogrodów oraz strojów arystokracji i dostojników kościelnych.

Wyjście ziemniaka z ogrodów okazało się jednak dość trudne. Jego upowszechnienie w uprawie było powolne. Na przeszkodzie stała ówczesna struktura upraw rolnych, która nie znała ziemniaków, a przede wszystkim niezbyt dobry gorzkawy smak ówcześnie pozyskiwanych bulw, które jeszcze trzeba było gotować, bo na surowo nie dały się zjeść.

Dzięki Anglikom i Irlandczykom niezwykłe bulwy powróciły do łask. W 1588 roku rozbita została płynąca w kierunku Anglii flota hiszpańska Wielka Armada. Szczątki statków i znajdującego się na nich ładunku przypłynęły do irlandzkich wybrzeży. Miejscowa ludność zebrała, co się dało, w tym ziemniaki. Wówczas w Irlandii brakowało żywności. Nowe warzywo pomogło zmniejszyć skutki powszechnego głodu. Jeszcze bardziej doceniono je za panowania Elżbiety I, stało się wówczas jedną z najważniejszych roślin uprawnych na wyspach. Korsarz Francis Drake rozpowszechnił uprawę ziemniaka również w Wirginii (angielskiej kolonii).

Na kontynent europejski uprawa powróciła na początku XVIII wieku. Opaci z klasztoru św. Piotra pod Gandawą (dzisiejsza Belgia) bardzo cenili sobie smak ziemniaków. Dzierżawców swych pól zobowiązali do płacenia czynszu pysznymi bulwami. Kilkadziesiąt lat później kupić je można było na każdym rynku Flandrii.

We Francji ziemniaki przyjęto z oporami. Sytuacja uległa zmianę, gdy zainteresował się nimi Anne Robert Turgot – ekonomista i minister finansów. Polecił rozdawać za darmo sadzonki rolnikom i wiejskim proboszczom. Wielkim propagatorem ziemniaka na kontynencie europejskim był francuski aptekarz Antoine-Auguste Parmentier, który przekonywał ludzi do spożywania ziemniaków i do ich odżywczych wartości. Propagatorem ziemniaka był także król francuski Ludwik XVI, który nakazał grodzenie swych małych plantacji ziemniaków i ich umiejętne dozorowanie przez wojsko. Gdy świadomie przestawano ich pilnować, natychmiast wykradano plony bulw i dzięki temu szybciej się rozprzestrzeniała ich uprawa.

W Prusach o karierze ziemniaka zadecydowała odgórna decyzja. Fryderyk II Wielki, szykując się na wojnę z Austrią i bojąc się klęski głodu, wydał dekret, w którym zobowiązywał śląskich i pomorskich chłopów do uprawy ziemniaka. Ten ruch okazał się słuszny. Niskie plony, konieczność przechowywania sadzeniaków i nienajlepszy smak ówczesnych odmian, nie zachęcały jednak do entuzjastycznego przyjmowania ziemniaków. Z czasem jednak chłopi docenili egzotyczne warzywo i jego uprawa stała się powszechna.

Historia ziemniaka w Polsce

Historia ziemniaka w Polsce sięga XVII wieku. Do Polski ziemniak trafił za sprawą króla Jana III Sobieskiego. Przywiózł on sadzonki, otrzymane od cesarza Leopolda I, ukochanej Marysieńce. Na początku ziemniaka uznano za roślinę ozdobną. Na wsiach także patrzono z nieufnością na ziemniaki. Początkowo przegrywały one z kaszami i chlebem. Dopiero za panowania Augusta II ziemniaki zdobyły większe uznanie wśród konsumentów i popularność wśród rolników. Po kilkudziesięciu latach kartofel trafił do większości domów polskich. A gdy odkryto w końcowej fazie XVIII wieku, że można pozyskać z niego skrobię oraz alkohol, powierzchni upraw zwiększyły się jeszcze bardziej.

Mimo trudnych początków ziemniak zyskał niezwykłą popularność w Europie. W XIX wieku stał się podstawą diety większości mieszkańców naszego kontynentu i zawitał na dobre w kuchniach wielu krajów. Pomagał przeżyć milionom. Niejednokrotnie zapobiegał klęsce głodu. Obecnie jest czwartą pod względem produkcji rośliną uprawną na świecie (zaraz po pszenicy, kukurydzy i ryżu). Przeciętny mieszkaniec Ziemi spożywa rocznie około 32 kg ziemniaków.

W latach 60., 70. i 80. ubiegłego wieku powierzchnia uprawy ziemniaka wynosiła w Polsce ponad 2,5 miliona hektarów, a zbiory sięgały blisko 50 mln ton rocznie. Byliśmy w ścisłej czołówce światowej (II miejsce), jeżeli chodzi o skalę produkcji ziemniaka. Polska była w samym centrum światowych upraw ziemniaka. Obecnie powierzchnia uprawy ziemniaka w naszym kraju wynosi tylko około 400 tys. ha, a zbiory około 8 mln ton. Ziemniak staje się niemodną rośliną i zapominanym przez młodsze pokolenia warzywem.

Czytaj też: Największy ziemniak na świecie wykopany w Nowej Zelandii

polskiziemniak.pl/fot.pixabay