Susza jest problemem, który regularnie nawiedza Polskę, powodując ogromne straty w rolnictwie. Rozwiązaniem problemu jest racjonalne gospodarowanie zasobami wody poprzez jej retencjonowanie na każdym etapie. O powracający problem i możliwe rozwiązania ŚwiatRolnika.info spytał Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.

Nasz kraj wciąż jest zagrożony suszą

Zmiany klimatu spowodowały, że deficyt wody w Polsce będzie występował, a okresy suszy, jak wykazują modele klimatyczne, będą się wydłużać. Jednocześnie w okresie wiosenno-letnim będą pojawiać się nawalne deszcze, które powodują gwałtowne wezbrania rzek. Aby rozwiązać oba te skrajne problemy, trzeba odpowiednio zagospodarowywać wody opadowe. A jest to możliwe tylko dzięki odpowiednim inwestycjom z zakresu retencji: zarówno dużej-zbiornikowej jak i małej, w tym retencji leśnej, środowiskowej i mikroretencji oraz retencji korytowej (rzecznej).

Aby zmniejszyć skutki suszy rolniczej Wody Polskie opracowały założenia programu Kształtowania Zasobów Wodnych na Terenach Rolniczych i rozpoczęły wdrażanie działań. Opracowany w 2019 roku projekt wykorzystuje retencję korytową, która umożliwia zatrzymanie wody w korycie rzecznym, a następnie przekierowanie jej, systemem kanałów i rowów melioracyjnych, dla nawodnienia pól uprawnych. Dzięki zadaniom podjętym przez Wody Polskie i samorządy w 2020 roku, udało się zretencjonować dla celów rolniczych dodatkowe 57 mln m3 wody. 

Prace nad kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych z wykorzystaniem retencji korytowej są kontynuowane w tym roku. Zadanie to zakłada dwufunkcyjności systemów melioracyjnych – czyli możliwości odprowadzenia nadmiaru wody w czasie wezbrań oraz nawodnienia w okresie pojawienia się niżówek na rzekach. Dla realizacji założeń programu konieczna jest współpraca Wód Polskich z samorządami, w tym spółkami wodnymi zrzeszającymi lokalnych rolników oraz samymi rolnikami będącymi właścicielami urządzeń melioracyjnych.

Działania z zakresu retencji korytowej, przy stosunkowo niskich kosztach przynoszą niemal natychmiastowy efekt zwiększenia retencji w dolinach rzecznych. W ramach Kształtowania Zasobów Wodnych na Terenach Rolniczych Wody Polskie zaplanowały w ciągu kolejnych dwóch lat łącznie 650 zadań na terenie całego kraju na łączną kwotę 160 mln zł. 200 zadań już zostało zrealizowanych. Dzięki retencji korytowej w 2020 roku przekroczyliśmy funkcjonującą od kilkudziesięciu lat barierę 6,5% krajowej retencji, którą sukcesywnie zwiększamy zbliżając się do poziomu 7%.

Czytaj także: Susza – czy w tym roku ponownie będzie problemem dla rolników?

Polska jest krajem o stosunkowo małych zasobach wodnych

Średnie roczne opady atmosferyczne w naszym kraju kształtują się na poziomie 620 mm, z czego większość wraca do atmosfery w procesie parowania i tylko część z nich zasila wody powierzchniowe i podziemne. W efekcie średni roczny odpływ wód powierzchniowych wynosi w Polsce ok. 62 mld m³, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje roczny zasób prawie trzykrotnie mniejszy, aniżeli wynosi średnia wartość europejska. Stan ten pogarsza niedostosowana do potrzeb użytkowników zmienność czasowa wód powierzchniowych, która wiąże się z występowaniem cykli lat suchych i mokrych, czy też suchych i mokrych pór roku. 

Jak bardzo zmienna jest sytuacja suszowa w Polsce najlepiej obrazują mapy według wskaźnika standaryzowanego opadu w ujęciu rocznym ( SPI-12)

Lokalnie w Polsce wciąż mamy suszę

W związku z występującym oraz prognozowanym zjawiskiem suszy, Wody Polskie podjęły intensywne działania, których celem było zmniejszenie skutków tego zjawiska. Działania inwestycyjne Wód Polskich są prowadzone z zachowaniem najwyższych standardów środowiskowych, społecznych i technicznych, we współpracy z samorządami oraz lokalnymi społecznościami. Jest to niezbędne dla realizacji wielu przedsięwzięć, co finalnie przekłada się na poprawę bilansu wodnego w kraju. Równolegle kładziony jest duży nacisk na poprawę jakości wód w ciekach i jest to zadanie wszystkich społeczności lokalnych i podmiotów gospodarczych. Zwiększenie zasobów dyspozycyjnych w Polsce do poziomu porównywalnego w krajach Europy Zachodniej nie jest możliwe bez budowy dużych wielofunkcyjnych zbiorników wodnych. Pozwalają one gromadzić wodę podczas występowania wysokich przepływów w rzekach, by móc je zasilać w okresach występowania niżówek, często wywołujących dotkliwe susze zarówno hydrologiczne jak i rolnicze, a w konsekwencji również hydrogeologiczne. Realizacja zadań z zakresu gospodarki wodnej wymaga właściwego planowania, systemowych działań, w tym realizacji inwestycji o charakterze wielofunkcyjnym i kompleksowym. Uwzględniających zarówno obecne jak i przyszłe potrzeby ludzi, gospodarki oraz środowiska. W okresie 3 lat, Nasze Gospodarstwo zrealizowało łącznie ponad 12 tys. inwestycji, planowane są kolejne. Wartość wszystkich zadań prowadzonych przez Wody Polskie przekracza obecnie 20 mld zł.

DZIAŁANIA INWESTYCYJNE

PGW Wody Polskie wiosną 2020 roku, w ramach STOP SUSZY! zaczęły realizację założeń programu Kształtowania Zasobów Wodnych na Terenach Rolniczych z wykorzystaniem retencji korytowej (rzecznej). Umożliwia to zatrzymanie wód opadowych i odpowiednie rozprowadzenie ich za pomocą systemów melioracyjnych, w celu nawodnienia terenów rolnych. Działania te w sposób znaczący prowadzą do lokalnej poprawy bilansu wodnego. 

Kształtowanie Zasobów Wodnych na Terenach Rolniczych jest realizowane zgodnie z zasadą, że wodę należy w maksymalnym stopniu gromadzić w miejscach, w których wystąpił opad atmosferyczny. Rozwój funkcji 

nawadniająco-odwadniających w systemach małych cieków oraz rowów na terenach rolnych pozwala zmniejszyć nacisk na wykorzystywanie wód podziemnych do celów nawodnień.

Aż 55,6% powierzchni naszego kraju jest w zasięgu silnego stopnia zagrożenia występowaniem suszy. Tereny o najwyższym, ekstremalnym poziomie zagrożenia obejmują blisko 5% kraju. Ocenione jako silnie zagrożone suszą tereny obejmują część Pomorza Zachodniego, Wielkopolskę, Kujawy, Nizinę Śląską, Wyżynę Małopolską i Wyżynę Lubelską, Wysoczyznę Łódzką, Mazowsze, Polesie i Podlasie. Dlatego też w pierwszej kolejności działania z wykorzystaniem retencji korytowej wdrażane są w regionach szczególnie zagrożonych występowaniem suszy. Docelowo program ma być realizowany we wszystkich województwach.

INNE DZIAŁANIA INWESTYCYJNE WÓD POLSKICH

Wody Polskie realizują szereg kompleksowych zadań, których celem jest poprawa bilansu wodnego kraju. W roku 2020 realizowane były inwestycje na kwotę przeszło 2 mld zł, w 2021 roku jest to kwota 2,4 mld zł. Jest to 319 inwestycji, prócz nich są działania bieżące, w tym prace utrzymaniowe, które również lokalnie ograniczają skutki suszy. Wartość wszystkich zadań wypełnianych przez Wody Polskie przekroczyła 20 mld zł. Trwają intensywne prace przygotowawcze do kolejnych ważnych przedsięwzięć. Wśród nich jest m.in. budowa dużych wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych, które w trakcie wezbrań pomagają redukować falę powodziową i zatrzymują wodę na okres suszy. Wody Polskie planują budowę tego typu zbiornika m.in. na Podkarpaciu. 

Aby budować bezpiecznie duże zbiorniki, każda ich lokalizacja jest analizowana pod kątem hydrologicznym, geotechnicznym, środowiskowym, społecznym i gospodarczym. Dane wskazują, że powinny być lokalizowane głównie na terenach górskich i podgórskich z racji korzystnego układu topograficznego dolin cieków, ale również w rejonach szczególnie narażonych na suszę, np. na Kujawach, w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej i Ziemi Łódzkiej. Obszary te zostały wskazane w Planie przeciwdziałania skutkom suszy opracowanym przez Wody Polskie.

Oprócz działań zaradczych i utrzymaniowych na rzekach i małych zbiornikach wodnych, w Wodach Polskich przyspieszone zostały prace modernizacyjne na istniejących już zbiornikach, żeby dodatkowo zwiększyć ich pojemność retencyjną. Przykładem jest rewitalizacja Zalewu Rzeszowskiego. Planowana jest również rewitalizacja i przywrócenie równowagi biologicznej zbiorników w województwie lubelskim i łódzkim, szczególnie doświadczonym przez suszę i zagrożonych jej ponownym występowaniem.

DZIAŁANIA PLANISTYCZNE DLA OGRANICZENIA SKUTKÓW SUSZY

Badanie suszy, jak również jej korelacji z innym skrajnym zjawiskiem hydrologicznym jakim jest powódź, wymaga zaawansowanych prac analitycznych opartych na modelach numerycznych wykorzystujących liczne wiarygodne obserwacje i pomiary. Również przeciwdziałanie skutkom suszy jest złożone i nie może opierać się wyłącznie na jednym rozwiązaniu. Tu konieczne są przedsięwzięcia na wielu płaszczyznach, zarówno techniczne, jak i nietechniczne. Bardzo ważnym elementem jest też edukacja wodna. Dlatego Wody Polskie do sprawy suszy i powodzi podchodzą kompleksowo, poprzez działania badawcze, planistyczne, inwestycyjne i eksploatacyjne.

W 2020 roku Wody Polskie zakończyły pracę nad pierwszym w Polsce Planem przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS). Dokument stanowi studium zjawiska suszy w Polsce, zawiera m.in. informacje o zagrożeniu suszą, ustalone w oparciu o dane pomiarowe oraz analizy eksperckie. PPSS obejmuje również katalog działań, których celem jest obniżenie wielkości strat spowodowanych przez suszę i zapewnienie skutecznego monitorowania zasobów wodnych oraz gospodarowania wodą.

PROGNOZY NA PRZYSZŁOŚĆ

Modele klimatyczne wykonane do 2100 roku dla terenu Polski wykazały, że będzie następowało nasilenie ekstremalnych zjawisk w przyrodzie. Głównie dotyczyć to będzie gwałtownych opadów oraz długotrwałych 

okresów suszy. Średnia opadów w skali roku pozostanie na zbliżonym do obecnego poziomie. Prognozy te obligują Wody Polskie do prowadzenia działań mających na celu łagodzenie skutków długotrwałych susz oraz minimalizowanie skutków powodzi. Kluczowym działaniem jest racjonalne gospodarowanie wodami poprzez retencjonowanie wody w okresie wezbrań oraz zasilanie w wodę środowiska w okresie suszy. Aby prowadzić właściwą, zrównoważoną gospodarkę wodną, konieczne jest gromadzenie wody za pomocą sztucznej i naturalnej retencji. Niezbędne są zatem dalsze kompleksowe działania, których celem jest zwiększenie zasobów wodnych kraju. 

Wody Polskie do gospodarowania wodami podchodzą w sposób racjonalny i kompleksowy. Całościowe spojrzenie jest niezbędne, by spojrzeć na problematykę wód w Polsce i wypracować optymalne rozwiązania, które będą chroniły mieszkańców naszego kraju przed powodziami i skutkami suszy. Jednocześnie rozwiązania te będą uwzględniać i równoważyć potrzeby gospodarki, rolnictwa oraz środowiska. Pozwoli to – w sposób właściwy i całościowy zadbać o zasoby wodne. Co ważne, działania te będą kompleksowe – dla całego kraju, również w perspektywie kolejnych pokoleń.

Pełną wersję raportu o suszy 2020 i działaniach Wód Polskich w zakresie retencji korytowej można pobrać na stronie wody.gov.pl