Polska odpowiada za 2,1 proc. światowego oraz 5,9 proc. unijnego eksportu produktów rolnych – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE). Eksperci zwrócili uwagę, że kluczowe jest wykorzystanie potencjału technologicznego sektora. Zwrócono uwagę, że wartość polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych wyniosła w 2019 r. 37,5 mld dol., co było 15. wynikiem na świecie.

Polska silnym eksporterem

Jak wskazano w raporcie PIE „Dwie dekady rozwoju polskiego rolnictwa. Innowacyjność sektora rolnego w XXI wieku”, w 2019 r. wartość dodana wytworzona w rolnictwie wyniosła 112 mld zł. Według cytowanych w publikacji danych OECD, w porównaniu z usługami była ona 25-krotnie niższa.

Zwrócono uwagę, że wartość polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych wyniosła w 2019 r. 37,5 mld dol., co było 15. wynikiem na świecie. "Oznacza to, że Polska odpowiada za 2,1 proc. światowego oraz 5,9 proc. unijnego eksportu w tym obszarze" – napisano. Dodano, że liczba gospodarstw rolnych w Polsce zmalała w ciągu ostatniej dekady z 1,5 mln do 1,3 mln, a produktywność sektora wzrosła w okresie 2004-2020 2,3 razy.

Autorzy raportu zwrócili uwagę, że jeszcze w 2004 r. średnia powierzchnia gospodarstw powyżej 1 ha w Polsce nie przekraczała 8,8 ha wobec 11,7 ha w Unii Europejskiej, a udział gospodarstw o powierzchni ponad 15 ha wynosił 10,3 proc. w porównaniu z 40-60 proc. w Europie Zachodniej. "Od tego czasu następuje stopniowa agregacja gruntów rolnych w Polsce, co przyczynia się do zwiększenie potencjału inwestycyjnego rolników" – czytamy. Podkreślono, że pracujący w rolnictwie stanowią w Polsce istotną grupę zawodową – ok. 10 proc. ogółu zatrudnionych wobec niespełna 3 proc. w UE.

Dochody w górę

Analitycy wyliczyli, że w latach 2004-2020 dochód rozporządzalny rolniczych gospodarstw domowych wzrósł nominalnie 3,4-krotnie. W tym samym czasie luka płacowa pomiędzy rolnikami a pracownikami zmalała z ponad 35 proc. do 4 proc. Sytuacja rolników w ostatnich dwóch dekadach stopniowo się poprawiała, m.in. dzięki napływowi środków unijnych.

W ocenie analityka z zespołu strategii PIE Macieja Miniszewskiego, kluczowym wyzwaniem stojącym przed rolnictwem w Polsce jest wykorzystanie potencjału technologicznego sektora. "Pozwoli to na złagodzenie efektów zmian strukturalnych i obniżenie kosztów dostarczania wysokiej jakości usług oraz przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną" – wskazał.

Dodał, że jedną z inspiracji dla polityki publicznej wspierającej rozwój sektora rolnego mogą być rozwiązania brytyjskie. Skupiono się tam na wsparciu grup innowatorów, tworzących rozwiązania wykorzystujące big data, sztuczną inteligencję i robotykę. Według niego takie działania są o tyle istotne, że według analityków do 2024 r. wartość branży sztucznej inteligencji w rolnictwie wzrośnie o 24,3 proc., a w 2027 r. wyniesie 12 mld dol.

Czytaj także: Ceny konsumpcyjne wzrosły o 5,4 procent. To najwyżej od 20 lat

Liczba rolników nie wzrosła

W raporcie stwierdzono, że pomimo iż w latach 2000-2019 liczba mieszkańców obszarów wiejskich zwiększyła się o 766 tys., liczba rolników nie wzrosła. Wyjaśniono, że to przede wszystkim efekt „wyprowadzki pod miasto”. Prawie 7 na 10 mieszkańców wsi to osoby bezrolne, aktywne zawodowo poza sektorem rolniczym. Jednocześnie, społeczeństwo wiejskie, jak zaznaczono, starzeje się szybciej niż ogólna populacja Polski. "Obecnie nawet co czwarta osoba na wsi jest w wieku poprodukcyjnym, podczas gdy w mieście jest to ok. 18 proc. ludności" – zauważono.

Według PIE istotny wpływ na zmiany w sektorze rolnym, w tym na postęp technologiczny miał wzrost poziomu wykształcenia członków gospodarstw rolnych. W Polsce w 2018 r. 52 proc. mieszkańców wsi miało wykształcenie średnie, pomaturalne lub niepełne wyższe. Był to wzrost o 38 pkt. proc. wobec 1997 r. Z kolei co piąta osoba w 2018 r. zdobyła wykształcenie wyższe (+17 pkt. proc.), a co czwarta (26 proc.) zasadnicze zawodowe (-2 pkt. proc.).

Jak wskazano w raporcie, udział wartości dodanej całego sektora rolnego spada, ale rolnictwa rośnie. Według analiz w 2020 r. rolnictwo w Polsce odpowiadało za 2,7 proc. wartości dodanej gospodarki. Było to o 0,8 pkt. proc. mniej niż 20 lat wcześniej. "Sektor rolny, obok branży finansowej i ubezpieczeniowej oraz innych usług, wpływał w najmniejszym stopniu na wartość dodaną gospodarki" – napisano. W tym samym czasie zatrudnienie w rolnictwie było ponad siedmiokrotnie wyższe niż w pozostałej działalności usługowej i 6,8 razy wyższe niż w działalności finansowej i usługowej. "Po uwzględnieniu wpływu pośredniego i indukowanego, wartość dodana rolnictwa wzrasta z 53,7 mld zł do 111,5 mld zł, a liczba miejsc pracy uzależnionych od rolnictwa z 1,6 mln do 2 mln" – zaznaczono.

Wydatki na badania

Autorzy raportu zwrócili uwagę, że w latach 1999-2017 krajowe wydatki na badania i rozwój w Polsce, według parytetu siły nabywczej w dolarach amerykańskich, wzrosły 2,4-krotnie – najbardziej spośród krajów Grupy Wyszehradzkiej. W tym samym czasie ich udział w całkowitych wydatkach na B+R zmalał o ponad 4 pkt. proc.

"Pomimo tego, że wydatki na badania i rozwój w obszarze nauk rolniczych i weterynaryjnych w Polsce wykazały trend wzrostowy, sposób ich dystrybucji wpływał niekorzystnie na rozwój wiedzy i innowacyjności w rolnictwie" – stwierdzono. Zakres badań był przez to ograniczony, co uniemożliwiło intensywny i szybki rozwój nowoczesnych technologii w działalności rolniczej – Polska znajduje się wśród krajów o niskim poziomie patentowania nowoczesnych rozwiązań.

Z raportu wynika też, że wartość polskiej produkcji rolnej wyniosła w 2018 r. ponad 23 mld dol. – najwięcej w krajach regionu i jednocześnie 2-3 krotnie mniej niż w krajach rozwiniętych. Analitycy znaczyli, że eksport produktów rolno-spożywczych (w tym produkty przetworzone) obejmował w 2019 r. ok. 14 proc. polskiego eksportu (żywność stanowiła 12,8 proc.). "Czyniło to Polskę 15. największym eksporterem produktów rolno-spożywczych na świecie" - stwierdzono. Z kolei wartość eksportowanych produktów wyniosła 37,5 mld dol., co stanowiło 2,1 proc. światowego i 5,9 proc. unijnego eksportu. "Wartość eksportu wzrosła w latach 1999-2019 aż 12,4 krotnie i był to najwyższy wzrost spośród analizowanych państw" – podsumowano.