Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski – PIORIN ostrzega!

PIORiN przedstawiło nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski. Wśród zagrażającym nam gatunkom są między innymi niebezpieczne grzyby, patogeny czy mączniki. Szkodniki powodują ogromne straty zarówno w uprawach rolniczych, ale także w leśnictwie, dlatego trzeba regularnie uaktualniać wiedzę na temat zagrożeń. 

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski – nieznany gatunek

Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa przygotowała raport prezentujący nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski. Wśród nich jest między innymi Matsococcus feytaudi Ducasse, który wywołuje szkody w uprawach sosny nadmorskiej we Włoszech. Matsucoccus feytaudi jest czerwcem z rodziny Margarodidae. Występuje w Afryce Północnej (Algieria, Maroko) i kilku krajach europejskich (Francja, Hiszpania, Portugalia, Włochy). Jedynym znanym żywicielem szkodnika jest sosna nadmorska (Pinus pinaster). Jaja składane są na pniach i gałęziach.

Pierwsze stadium larwalne (owalne, długości ok. 0,4 mm, barwy od żółtej do pomarańczowej) zaopatrzone jest w trzy pary odnóży. Larwy drugiego stadium są beznogie, kuliste, brązowe, zwane cystami, o wymiarach 2.0 x 1.5 mm, w przypadku larw samic i 1.5 x 1.0 mm w przypadku larw samców. Larwy te wytwarzają woskową wydzielinę widoczną na powierzchni pni i gałęzi. Samice przypominają larwy pierwszego stadium, są owalne, wydłużone, rozszerzające się ku tyłowi, barwy pomarańczowo-czerwonej, długości 3-5 mm i szerokości 1-1,6 mm. Spotyka się je na powierzchni kory. Samce barwy brązowej, zaopatrzone w dwie pary przezroczystych skrzydeł, długości 1,5 mm. Podobnie jak larwy drugiego stadium wytwarzają one woskową wydzielinę w postaci długich włókien.

We Włoszech gatunek ten występuje w około 90% nasadzeń P.pinaster. Szkody wywołane przez niego zaobserwowano tylko na obszarach, gdzie M.feytaudi został zawleczony w ostatnich latach, zwłaszcza na obszarach, gdzie zasadzono sosnę nadmorską w ramach wtórnego zalesienia na siedliskach, gdzie panują niekorzystne warunki do rozwoju sosen. Najwięcej szkód wywołują larwy odżywiające się sokiem roślin. Zwiększają one wydzielanie przez drzewa żywicy, która ścieka po powierzchni pni. Jak już wspomniano, na powierzchni gałęzi i pni widoczna może być też woskowata wydzielina wytwarzana przez larwy drugiego stadium i samce. Ponadto obserwuje się czerwienienie igieł w dolnej części korony oraz osłabienie drzew, które porażane są przez szkodniki wtórne przyczyniające się do ich śmierci. 

W krajach Unii Europejskiej M.feytaudi nie podlega obowiązkowi zwalczania. Jednakże, na podstawie przepisów prawa krajowego we Włoszech podejmowane są urzędowe działania w celu zwalczania i zapobiegania rozprzestrzeniania się tego szkodnika. Żywiciela szkodnika – sosnę nadmorską spotyka się w Polsce rzadko, z uwagi na jej wymagania klimatyczne. Gatunek został zakwalifikowany jako nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski, ale w przypadku przeniesienia M. feytaudi do naszego kraju prawdopodobieństwo wywołania przez niego szkód o znaczeniu gospodarczym jest niewielkie.

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski to także Cactodera solani n. sp. (Nematoda: Heteroderidae), czyli nowy gatunek mątwika rozwijający się na pomidorze. Nowy dla nauki gatunek mątwika rozwijający się na pomidorze (Solanum lycopersicum) oraz komosie białej (Chenopodium album) stwierdzono w Meksyku.

Nadano mu nazwę Cactodera solani. Na korzeniach porażonych roślin stwierdzono występowanie białych, wydłużonych samic oraz cytrynkowatych cyst barwy od brązowej do czarnej, długości ok. 0,4 mm. Nicień został stwierdzony tylko w jednej szklarni w mieście Meksyk. Porażone rośliny pomidora wykazywały chlorozy na liściach i objawy więdnięcia, podczas gdy na komosie białej szkodnik nie wywoływał żadnych objawów porażenia.

Brak informacji, czy C.solani wywoływał straty plonu na pomidorze. Rozwój jednego pokolenia nicienia na pomidorach trwał 49 dni, a rocznie rozwijało się kilka jego pokoleń. Gatunek ten został opisany niedawno, stąd brak danych na temat jego rozmieszczenia geograficznego. Zważywszy na objawy wywołane przez nicienia w Meksyku nie można wykluczyć, że w przypadku jego rozprzestrzenienia się do innych krajów, będzie on przyczyniać się do powstawania na pomidorach objawów porażenia, podobnie jak miało to miejsce w szklarni w Meksyku, lecz trudno przewidzieć, czy będzie on miał wpływ na obniżenie plonu.

Prezydent o "piątce dla zwierząt": zrobię wszystko, by nie dopuścić do wejścia w życie tych przepisów

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski – nowy patogen siewek sosny i świerka

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski to również grzyb Calonectria montana, który atakuje siewki drzew iglastych. W latach 2015–2016 w czterech szkółkach leśnych na południu Polski, w trakcie badań prowadzonych przez pracowników naukowych Uniwersytetu Rolniczego (UR) w Krakowie, zaobserwowano zgorzel korzeni i pędów siewek sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) oraz świerka pospolitego (Picea abies) objawiającą się ich zgnilizną, a ponadto odnotowano słaby rozwój i obumieranie tych siewek Z siewek wyizolowano grzyby z rodzaju Calonectria. Analizy morfologiczne i molekularne wykazały, że grzyby te należą do gatunku C.montana Liu et Chen, opisanego w 2017 r. jako gatunek nowy dla nauki na podstawie materiału wyizolowanego z gleby w naturalnych lasach w Chinach. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania.

Wystąpienie grzyba w Polsce jest pierwszym przypadkiem jego wykrycia w Europie. Dalsze badania dr Hanny Stępniewskiej z UR w Krakowie, których wyników jak dotąd nie opublikowano, wskazały, że patogen ten stosunkowo często jest notowany w polskich szkółkach drzew iglastych. Zawleczenie grzyba z Chin do szkółek w Polsce jest mało prawdopodobne. Dlatego uważa się, że w Polsce jest on gatunkiem miejscowym. Przeprowadzone testy patogeniczności w warunkach laboratoryjnych (hodowla roślin sosny z nasion wprowadzonych do podłoża zainokulowanego grzybem) wykazały, że C.montana.jest groźnym patogenem dla siewek sosny, gdyż w testach zaobserwowano 100% śmiertelności tych siewek. Należy uznać, że patogen może mieć negatywny wpływ na naturalną regenerację lasów iglastych w naszym kraju i dlatego został uznany jako nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski.

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski to również Watermelon green mottle mosaic virus, czyli nowy wirus roślin dyniowatych. Watermelon green mottle mosaic virus (Tobamovirus, WGMMV) został po raz pierwszy opisany w 2018 r. na Tajwanie, gdzie został on wyizolowany z liści arbuza wykazujących objawy chlorozy, plamistości i marszczenia. Badania amerykańskie wykazały, że wirus ten wcześniej (lata 2017-2018), został stwierdzony w liściach i owocach roślin dyniowatych w Kalifornii. Do jego żywicieli poza arbuzem zalicza się tykwę (Lagenaria siceraria), beninkazę szorstką (Benincasa hispida), dynię zwyczajną (Cucurbita pepo), ogórka siewnego (Cucumis sativus) i przepęklę ogórkowatą (Momordica charantia).

W USA wirus ten często występuje na jednej roślinie razem z Cucumber green mottle mosaic virus. Konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań w celu ustalenia, czy może wywoływać on szkody gospodarcze i w jaki sposób się rozprzestrzenienia. Brak tych danych nie pozwala na jednoznaczną ocenę, czy byłby on w stanie zadomowić się w Polsce i wywoływać szkody w uprawach roślin dyniowatych.  

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski z Niemczech i Włoch?

W swoim raporcie ,,Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski” PIORIN wskazuje również na wystąpienie Peronospora aquilegiicola Thines, G. Denton et. Y.J.Choi w Niemczech. Peronospora aquilegiicola jest organizmem grzybopodobnym, który poraża orlika (Aquilegia spp.) oraz orliczka (Semiaquilegia spp.), które uprawiane są jako rośliny ozdobne. Informacje na jego temat podano w „Raporcie nt. nowych zagrożeń fitosanitarnych nr. 13” Patogen ten pochodzi z Dalekiego Wschodu, gdzie występuje w Korei Południowej i prawdopodobnie w Chinach (opisany w tym kraju gatunek Peronospora ficariae morfologicznie odpowiada P.aqulagiicola), a w Europie został stwierdzony w Wielkiej Brytanii (Anglia i Walia). W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania.

W 2020 r. P.aqulagiicola został stwierdzony na orliku w prywatnym ogrodzie w miejscowości Oklenburg w północno-zachodniej części Niemiec. Znaczna część roślin orlika w tym ogrodzie wykazywała objawy chorobowe. W ostatnim czasie nie sadzono tam roślin z tego rodzaju. Dlatego uważa się, że rośliny porażone pochodziły z pierwotnego źródła przeniknięcia patogena do Niemiec, które jednak pozostaje nieznane. Patogen ten jest sprawcą mączniaka rzekomego orlika i orliczka. W Niemczech na porażonych roślinach obserwowano chlorozy i deformacje liści oraz pokrywanie się spodniej strony liści nalotem grzybni, zwykle purpurowym.

Powyższy przypadek wskazuje, że możliwe jest rozprzestrzenianie się patogena w kontynentalnej części Europy. W Wielkiej Brytanii wywołuje on szkody w produkcji kwiatów ciętych orlika i orliczka, co może mieć miejsce także w przypadku rozprzestrzenienia się w kontynentalnej części Europy. Prawdopodobne jest jego rozprzestrzenienie także do Polski, wraz z roślinami do sadzenia orlika i orliczka, gdzie prawdopodobnie mógłby wywoływać szkody w uprawach tych roślin.

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski to również Phytophthora alpina sp. n., czyli nowe patogeny olszy we Włoszech. P.alpina jest nowym gatunkiem organizmu grzybopodobnego wyizolowanym z olszy zielonej (Alnus viridis) we Włoszech, opisanym w 2020 r. Organizm ten wyizolowano z drzew olszy wykazujących objawy zamierania, wliczając w to zasychanie liści, a następnie całych gałęzi, tworzenie się raków z wyciekiem soków roślin (tzw. krwawiące raki).

Badania polegające na inokulacji P.alpina trzyletnich drzewek olszy zielonej wykazało, że gatunek ten jest patogeniczny dla badanych drzewek. W trakcie badań z drzew olszy we Włoszech wyizolowano następujące, inne gatunki organizmów grzybopodobnych z rodzaju Phytophthora znane nauce: P.plurivora, P.pseudocryptogea, P.hydropathica, P.gonapodyides, P.bilorbang, P.pseudosyringae, P.lacustris, P.acerina, P.cactorum i Phytophthora x serendipita.

We Włoszech organizmy grzybopodobne z rodzaju Phytophthora są przyczyną zamierania olszy na obszarach o zróżnicowanym klimacie, zarówno w ciepłej strefie śródziemnomorskiej jak i w chłodnych obszarach alpejskich. Za zamieranie drzew odpowiada prawdopodobnie cały kompleks gatunków z rodzaju Phytophthora. Wraz z materiałem szkółkarskim olszy organizmy grzybopodobne z rodzaju Phytophthora, wliczając w to nowo opisany gatunek P.alpina, mogą być rozprzestrzenione na nowe obszary, gdzie jak dotąd nie były one notowane.

Nowe zagrożenia fitosanitarne dla Polski to również grzyby Pestalotiopsis pini sp. nov., które atakują sosny pinii (Pinus pinea) i sosny nadmorskiej (Pinus pinaster). Pestalotiopsis pini jest grzybem opisanym w 2020 r. na podstawie materiału wyizolowanego w Portugalii z drzew sosny pinii (Pinus pinea), uprawianych w celu pozyskania nasion na cele konsumpcyjne (tzw. orzeszków piniowych) oraz z drzew sosny pinii i sosny nadmorskiej (P.pinaster) uprawianych jako rośliny ozdobne w miastach (zieleń miejska). Porażone drzewa wykazywały objawy obumierania pędów i nekrozy na pniach. Do gatunku P.pini zidentyfikowano grzyby uprzednio stwierdzone na Pinus sp. w Chile oraz sośnie kalifornijskiej (P.radiata) w USA. Podczas eksperymentów polegających na inokulacji grzybem siewek sosny pinii, po upływie 4 tygodni na zainokulowanych siewkach obserwowano żółknięcie i więdnięcie szpilek. Z czasem objawy te nasilały się, a ponadto obserwowano zamieranie pędów wierzchołkowych. Świadczy to o patogeniczności grzyba.

W Polsce sosna pinia i sosna nadmorska uprawiane są rzadko, z uwagi na wymagania klimatyczne. Sosna pinia jest obecnie wprowadzana do Polski jako gatunek ozdobny, lecz w czasie zimy konieczne jest odpowiednie zabezpieczenie drzewek przed chłodem. Stwierdzono jednak, że po kilku latach uprawy następuje uodpornienie się sosny pinii na niskie temperatury i jest ona w stanie przezimować bez konieczności stosowania takich zabezpieczeń. Jak dotąd brak danych na temat możliwości rozwoju P.pini na gatunkach sosny powszechnie uprawianych w Polsce, stąd trudno oszacować, czy w naszym kraju grzyb ten byłby w stanie wywołać szkody gospodarcze.

piorin.gov.pl/fot.PIORIN