Kierat konny (inaczej maneż) nazywany przez wielu „konnym silnikiem” przez dzisiątki lat wspierał nie tylko polskich rolników, ale także przemysł – był jednym z pierwszych prostych urządzeń, które zmechanizowało (a przez to oczywiście ułatwiło) pracę na polu czy w kopalni. W połowie XX wieku kierat konny został jednak całkowicie zastąpiony nowoczesniejszymi maszynami, ale w ludzkiej świadomości pozostał do dziś – mając na myśli ciężką pracę, często mówimy przecież o kieracie!

Kierat konny – czym był?

Kierat to dosyć proste w swej budowie, ale skuteczne urządzenie wykorzystujące pracę koni jako napęd. Najczęściej napędzane za pomocą kieratu były młocarnie i sieczkarnie. Kierat konny służył także do wydobywania wody. Silnik ten to zespół przekładni, które były przymocowane do ramy, która mocowana była do zwierzęcia. Konstrukcja kieratu, chociaż mało skomplikowana, pozwalała na efektywną (jak na tamte czasy oczywiście) pracę – konie które zostały do niego zaprzęgnięte, chodziły po okręgu (który miał zwykle około 10 metrów) napędzając mechanizm kół zębatych. Do dziś związku z tym używamy frazeologizmu „chodzić jak w kieracie” – co oznacza wykonywanie ciężkiej, nieustającej pracy.

Kierat konny – jak to się zaczęło i jak skończyło?

Kierat konny w swoim pierwotnym przeznaczeniu służył do prac w kopalni – wtedy wykonany był całkowicie z drewna. Pierwszy kierat został stworzony na potrzeby kopalni soli w Bochni już na początku XV wieku! Ten konny silnik umożliwiał transport ludzi w górę i w dół szybów kopalnianych. Kierat konny rozpowszechnił się także w bodaj najbardziej znanej polskiej kopalni soli, czyli w Wieliczce. Tamtejsze kieraty były jeszcze bardziej rozbudowane – można było do nich zaprzęgnąć nawet cztery konie, co pozwalało wydobywać bryły soli ważące nawet powyżej jednej tony. Te drewniane silniki można w Wieliczce podziwiać do dzisiaj – są w zbiorach Muzeum Żup Krakowskich. W późniejszym czasie, bo w XIX wieku, zaczęto wytwarzać kieraty żeliwne i stalowe do pracy na roli, co było niesamowitym krokiem ku poprawie wydajności pracy polskiego rolnika i odciążeniu go. Kierat konny został wyparty całkowicie w latach 60 ubiegłego wieku, kiedy upowszechniły się silniki całkowicie napędzane elektrycznie i dla kieratów napędzanych siłą zwierząt na polskiej wsi nie było już przeznaczenia.

Kierat konny, ale czy tylko?

Warto zwrócić uwagę, że kierat napędzany był nie tylko przez konie – owszem, kierat konny może i był najbardziej popularny, ale w celu jego napędzania wykorzystywano także woły, albo i… ludzi! Maszyny wytwarzające energię, napędzane siłą człowieka lub zwierzęcia określano mianem „żywego silnika” (obecnie nie korzysta się już z tej nomenklatury), a taki mechanizm mógł napędzać nie tylko kierat, ale także kabestan (urządzenie zwykle spotykane na jednostkach pływających), czy znany dobrze zaprzęg, który przetrwał do naszych czasów.

Czytaj także: Projekt budżetu na 2021 rok – jak wpłynie na sytuację polskiej gospodarki?

Kierat konny – ocalić od zapomnienia!

Kierat konny był jak na swoje czasy narzędziem rewolucyjnym i stanowi do dziś świadectwo zaradności polskich chłopów i rolników. Z tego względu kieraty możemy podziwiać w wielu muzeach, na przykład we wspomnianej wcześniej Wieliczce, ale także w zbiorach prywatnych kolekcjonerów – w zeszłym roku do księgi rekordów Guinessa trafił prywatny zbiór tych starych maszyn rolniczych, zgromadzony przez Alicję i Janusza Dramińskich, który mieści się w Naterkach, w gminie Gietrzwałd. Przez 30 lat kolekcjonowania dorobili się oni aż 277 sztuk! Kierat konny można także stosunkowo łatwo zakupić na popularnych serwisach sprzedażowych i aukcyjnych. Sprzedawcy reklamują go jako miedzy innymi „świetną ozdobę do ogrodu”, ale także jako pamiątkę o historii polskiego rolnictwa. Z takim najczęściej przeznaczeniem nabywają te maszyny kolekcjonerzy – chcą przez to ocalić je od zapomnienia. Podkreślają także, że są dumni z takich korzeni polskiego rolnictwa, a kierat konny przypomina, jak zaradny i pracowity jest polski rolnik.

stajniatrot.pl/ olsztyn24.com/ fot. wikimedia (Rj1979/ Albert Jankowski)