Na przestrzeni wieków alpaki ulegały wielu przekształceniom i obecnie gatunek alpaka (Vicugna pacos) jest niezwykle zróżnicowany w obrębie rasy oraz umaszczenia. Wśród alpak wyodrębniono dwie rasy (fenotypy): Huacaya i Suri. Można je odróżnić na podstawie wyglądu i rodzaju okrywy włosowej.

Alpaki - runo zwierząt

Alpaki wyróżniają się swoim wyglądem, przede wszystkim gęstym runem, które występuje w wielu kolorach. W światowej populacji alpak dominuje rasa Huacaya, której runo jest typu zamkniętego i składa się ze słupków (kosmyków) cylindrycznych, z dość mocno występującym karbikiem. Roczny przyrost runa alpak tej rasy wynosi średnio 9 – 12 cm. Rasa Suri wyróżnia się okrywą przypominającą płaszcz złożony z kosmyków w kształcie loków lub dredów, które luźno opadają po obu stronach ciała.

Średni roczny przyrost runa wynosi od 12 do 24 cm. Runo alpak może mieć różne kolory i jak dotąd wymienia się ich ok. 22. Jednak spotykane są też w hodowli alpaki łaciate. Najczęściej występujące kolory to: biały, ecri, jasny brąz, średni brąz, ciemny brąz, czarny, szary i szaro-wrzosowy. Ciało alpak można podzielić na segmenty, wśród których wyróżnia się: głowę, szyję, grzbiet, kończyny przednie, kończyny tylne oraz ogon. Różnią się one u poszczególnych ras alpak pod względem wielkości. Wszystkie te cechy składają się na fenotyp, czyli wizualny obraz alpaki. Należy mieć na uwadze fakt, że jest on zdeterminowany nie tylko przez czynniki wewnętrzne, ale i przez zewnętrzne. Termin fenotyp określa bowiem zespół cech organizmu, który powstaje na skutek ścisłej relacji genotypu ze środowiskiem naturalnym, a więc zmiany warunków zewnętrznych mogą prowadzić do zmiany fenotypu.

Wymienione cechy są podstawowym mechanizmem adaptacji i obejmują szereg zmian morfologicznych oraz fizjologicznych. Stąd też wynikają różnice pomiędzy alpakami hodowanymi w różnych częściach świata. Nawet w obrębie jednej rasy może dojść do bardzo dużej zmienności w obrazie fenotypowym, co może być spowodowane między innymi przystosowaniem alpak do zmiennych warunków klimatycznych albo nawet dostępem do pożywienia. Zachowanie odpowiednich proporcji między poszczególnymi częściami ciała alpak określa ich przydatność użytkową, ma też znaczenie w alpakatoterapii, turystyce czy rekreacji z udziałem tych zwierząt.

ASF – Wielkopolska Izba Rolnicza interweniuje u Ministra Rolnictwa

Alpaki - opis gatunku

Głowa – jest niewielka i odgrywa bardzo ważną rolę w ułożeniu środka ciężkości ciała, ponieważ poprzez balansowanie głową oraz szyją, zwierzę utrzymuje równowagę podczas ruchu. Alpaki mają duże i ciemne oczy, a uszy stojące i ostro zakończone. Górna warga alpak jest dwudzielna. Alpaki mają krótką kość nosową – ta informacja ma szczególne znaczenie dla osób które zakładają zwierzętom kantarek.

Szyja alpak jest dość długa i stanowi pierwszy odcinek kręgosłupa. Łączy ona głowę z tułowiem, czyli grzbietem, a w jej skład wchodzi siedem kręgów szyjnych, które są wzmacniane oraz stabilizowane przez więzadła oraz mięśnie. Połączenia między kręgami są ruchome, co sprawia, że szyja alpak ma bardzo duży zakres ruchu.

Grzbiet alpak składa się z odcinka piersiowego, lędźwiowego, krzyżowego. Ostatnim odcinkiem kręgosłupa jest część ogonowa. Kręgosłup powinien być prosty, szeroki oraz dobrze umięśniony. Stanowi on fundament prawidłowego rozłożenia ciężaru, podobnie jak u ludzi. Przykładowo, wklęsły grzbiet jest nie tylko wadą budowy, ale może również utrudniać przemieszczanie się oraz pracę w turystyce i rekreacji. Mimo, że kręgosłup alpak jest bardzo solidną konstrukcją, to należy bardzo umiejętnie dobierać ciężar, który ma się znajdować na jej grzbiecie (w przypadku przewożenia ładunku). Nadmierne obciążanie może doprowadzić do powstania różnego typu zwyrodnień oraz urazów.

Kończyny powinny być długie i smukłe, stopy dwupalczaste, wypoduszkowane (opuszki), zakończone paznokciem.nMasa ciała – dorosłe osobniki w zależności od płci i warunków środowiskowych ważą 33–80 kg. Wysokość w kłębie – 80 do 0 cm.

Całe ciało, łącznie z głową i kończynami, powinno być pokryte gęstym runem. Wyjątkiem są wewnętrzne części kończyn i brzuch. Dość mocno zróżnicowana budowa alpak umożliwia ocenę ich przydatności oraz predyspozycji do konkretnego sposobu użytkowania. Budowa anatomiczna pozostaje niezmienna, różne są natomiast proporcje poszczególnych części ciała, typ oraz pokrój. Nawet w obrębie jednej rasy wyróżnia się zazwyczaj kilka typów budowy.

Zmienność ta wynika z wyglądu przodków, których krzyżowano w taki sposób, by ich budowa była do siebie bardzo zbliżona. Często można się też spotkać z określeniem „antyczna alpaka” czyli wyglądem przypominająca wikunię. Nowy typ alpak wynika z intensywnej selekcji i pracy hodowlanej zmierzającej do uzyskania jak największej masy ciała i masy runa. Komisja sędziowska podczas oceny wartości hodowlanej dość rygorystycznie ocenia proporcje, kształt oraz charakter poszczególnych części ciała, ponieważ w ten sposób może wyeliminować osobniki o cechach fenotypowych wskazujących na hybrydę alpaki np. z lamami.

Alpaki - sposób poruszania się

Alpaki poruszają się inochodem tzn. że ich sposób poruszania się polega na unoszeniu jednocześnie obu kończyn z jednej strony ciała tj. przednia kończyna lewa i tylna lewa, a następnie przednia kończyna prawa i tylna prawa.
Wady budowy ujawniają się u alpak w ruchu i wpływają bezpośrednio na ich jakość oraz słabsze wykorzystanie mięśni. Ma to szczególne znaczenie u alpak, które wykorzystywane są w turystyce, rekreacji czy alpakoterapii.

Biomechanika ruchu jest bardzo ważna, ponieważ możemy oczekiwać od alpak bardzo dużo, nie znając dokładnie ich aparatu ruchu i ewentualnych wad w budowie, które mogą ograniczyć im wykonanie niektórych zadań. Ciężar ciała jest rozłożony w ten sposób, że 67 % przypada na głowę, szyję i kończyny przednie, a 33 % na kończyny tylne i zad.

O tym czy chód alpak jest poprawny, najlepiej przekonać się w terenie. Zimą, kiedy grunt jest przyprószony śniegiem można przeprowadzić alpakę i zobaczyć jakie ślady stóp zostały odciśnięte. Latem można to zrobić na wyrównanym wilgotnym piaszczystym terenie.

Ocena chodu alpak stanowi np. w Niemczech jeden z elementów oceny wartości hodowlanej. Podczas tej oceny alpaki mają owinięte kończyny taśmą, żeby okrywa włosowa nie maskowała defektów, a zwierzęta przeprowadzane są dwukrotnie przed komisją oceniającą.

Prawidłowy ruch kończyn - powinny poruszać się w płaszczyznach równoległych względem siebie i kręgosłupa. Każde odchylenie od prawidłowego toru przebiegu kończyny w czasie poruszania się powoduje nieprawidłowe jej obciążenie i utratę energii ruchu. Wiele wad ruchu spowodowanych jest nieprawidłowym pokrojem, inne mogą wynikać ze skomplikowanych porodów oraz nieprawidłowości w udzielaniu pomocy noworodkom. Pociąganie za kończyny w stawach nadgarstkowych czy pęcinowych podczas porodu może doprowadzić do ich uszkodzenia, a w dalszej konsekwencji do nieprawidłowego chodu alpak.

Alpaki - wady genetyczne

Oprócz wad budowy, alpaki cierpieć mogą na inne wady genetyczne, które uniemożliwiają zwierzętom normalne funkcjonowanie mimo, że mogą mieć dobrą jakość runa. Takich zwierząt nie powinno się używać do rozrodu ze względu na ryzyko przeniesienia wady na potomstwo.

Najczęstsze wady dziedziczne:

Niebieskie oczy

• Przebarwienia gałki ocznej - różny kolor, od szarego do niebieskiego,
• Częściowe lub całkowite zabarwienie oczu - jednostronne lub obustronne,
• Alpaki są podatne na zapalenie spojówek i krótkowzroczne.

Polidaktylia i monodaktylia

• Obecność dodatkowych palców u jednej lub obu kończyn,
• Problemy z poruszaniem się.

Krótkie uszy

• Wada która nie wpływa na jakość i produkcję alpak, ale ma nie estetyczny wygląd i taki osobnik nie rozpoznaje dźwięków,
• Nie można założyć kolczyka.

Krótki ogon

• Częściowy brak ogona, który nie okrywa narządów rozrodczych samców i samic.

Wady zgryzu

• Prognatyzm – dolny lub górny,
• Nadmierny przerost szczęki,
• Trudności w pobieraniu paszy, chudnięcie.

Wnętrostwo

• Brak jednego lub obu jąder w mosznie,
• Często jądra nie schodzą do moszny - pozostają wewnątrz,
• Nie może być reproduktorem.

Hermafrodyta

• Obecność układu rozrodczego obu płci,
• Nie nadają się do rozmnażania,
• Często mają niestabilny charakter - są problemy ze szkoleniem.

Alpaki - na co zwrócić uwagę przy zakupie zwierząt do chowu?

Zakup alpak to duże wyzwanie dla przyszłego hodowcy. Najpierw należy wyznaczyć cel hodowli: czy będzie to hodowla zarodowa czy zwierzęta jako atrakcja turystyczna, czy też z przeznaczeniem do alpakoterapii czyli wspomagania pracy terapeutycznej.

Istotna jest też lokalizacja gospodarstwa, którą należy wziąć pod uwagę przed zakupem zwierząt, możliwości związane z infrastrukturą czy bazą paszową oraz możliwości zarobkowania w najbliższej okolicy. Na krajowym rynku dużym zainteresowaniem cieszą się zwierzęta tanie, które nabywane są przez gospodarstwa agroturystyczne, zagrody edukacyjne czy alpakoterapeutów.

Działalność związana z turystyką i rekreacją oraz alpakoterapią oferuje potencjalnym klientom możliwość spacerów ze zwierzętami oraz karmienie na wybiegach. Dodatkowo przetwarzanie włókna systemem rękodzielniczym daje możliwość sprzedaży wyrobów takich jak: szaliki, rękawiczki, czapki etc.

Wszystko zależy od możliwości finansowych, którymi dysponuje potencjalny początkujący hodowca. Alpaki są żywym biznesem i wymagają pożywienia oraz schronienia, poza tym należy mieć na uwadze dodatkowe koszty związane z opieką lekarza weterynarii oraz zabiegów pielęgnacyjnych takich jak: strzyża, korekta zębów i paznokci.

Oprócz wymienionych kosztów istnieją tzw. koszty pośrednie, które wynikają z zarządzania gospodarstwem i stadem zwierząt, które szacowane są na poziomie 10%. Z badań własnych wynika, że koszt żywienia alpak nie jest wysoki w skali miesiąca i zależy głównie od pory roku i możliwości paszowych gospodarstwa. Przy opracowaniu bilansu pasz należy wziąć pod uwagę, że średnie dzienne zapotrzebowanie na siano wy-nosi ok. 1,2 – 1,5 kg/dziennie/sztukę w zależności od masy ciała osobnika.

Alpaki w Polsce

W naszym kraju alpaki mają status zwierząt towarzyszących i nie są prowadzone księgi hodowlane tych zwierząt. W związku z tym nie przechodzą one oceny wartości hodowlanej, która dostarcza informacji o jakości zwierząt. Trudno jest zatem ustalić wartość rzeczywistą zwierzęcia.

Mimo, że w Polsce organizowane są pokazy alpak to jest to jednak tylko pokaz zwierząt z różnych hodowli, nie mający nic wspólnego z oceną ich wartości. Zapraszani z zagranicy, sędziowie demonstrują tylko widzom jak taka ocena powinna wyglądać. Niemniej jednak, mimo przyznawanych alpakom punktów za wygląd runa, nie jest odzwierciedleniem rzeczywistej oceny. Podczas takich wydarzeń na zagranicznych imprezach, często o nazwie Alpaca Show, w konkursie oceny zwierząt mogą wziąć udział tylko te zwierzęta, które zostały wpisane do ksiąg hodowlanych.

Przed wyborem alpaki do hodowli czy chowu niezbędna jest wiedza z zakresu anatomii i fizjologii, a w dalszej kolejności wiedza o budowie i powstawaniu runa. Istotny jest też behawior alpak, jak te zwierzęta zachowują się na wybiegu czy pastwisku, ponieważ dostarcza informacji o typie charakteru danego osobnika i jego predyspozycji do szkolenia. Wiedzę o alpakach można zdobywać w różny sposób. Pierwszą jednostką naukową, która przedstawiła ofertę profesjonalnych kursów z zakresu chowu i hodowli alpak jest Uniwersytet Otwarty SGGW w Warszawie. Od 2014 roku prowadzone są profesjonalne kursy przez doświadczoną kadrę naukową. Uczestnikami kursu są najczęściej osoby z wyższym wykształceniem innym niż rolnicze, ludzie wielu zawodów (ekonomiści, finansiści, lekarze wet, technicy wet, marketingowcy, nauczyciele z różnych placówek edukacyjnych, etc.).

Szkolenia i warsztaty prowadzone są również przez Centrum Doradztwa Rolniczego, a także inne ośrodki szkoleniowe. Oferta edukacyjna często stanowi uzupełnienie, jednak wszystko zależy od tego jaką wiedzę już posiadamy, a jaką chcemy uzupełnić.

cdr.gov.pl/fot.pixabay