Historia powstania gatunku alpaka (Vicugna pacos) jest bardzo długa a nad jego doskonaleniem pracowało wielu ludzi w kulturach prekolumbijskich w Ameryce Południowej. Jednak kiedy zaczęła się hodowla alpak w Polsce? Czy hodowanie tych zwierząt jest trudne?

Hodowla alpak na przestrzeni dziejów

Proces udomowienia zwierząt był dla ludzkości zmianą relacji między nimi a naturą. Dominacja ludzi nad wielbłądowatymi w Ameryce Południowej była odpowiedzią na zmiany zachodzące zarówno u ludzi, jak i zwierząt. Hodowla alpak i lam była reakcją na zmiany klimatu i zmiany trybu życia z wędrownego na osiadły. Badania archeologiczne prowadzone w Peru wskazują, że udomowienie lam i alpak nastąpiło ok. 4000–5000 lat p.n.e. w Andach, regionie peruwiańsko- boliwijskiego Altiplano. Doszło do tego w wyniku polowań na dzikie zwierzęta, co pozwoliło tamtejszym społecznościom żyjącym w tym wysokogórskim środowisku pozyskiwać runo, mięso, skóry i odchody.

Obecność ludzi w życiu wielbłądowatych zaczęła się od polowań, po czym złapanym zwierzętom dostarczano pożywienie i zaczęto je chronić przed drapieżnikami utrzymując w zagrodach. Udomowienie tych zwierząt dało początek pasterstwu. Wielbłądowate pełniły też ważną rolę w mitach i wierzeniach. Relacje między wielbłądowatymi a człowiekiem doskonale odzwierciedlają petroglify oraz malowidła naskalne. Dostarczają one in-formacji, że człowiek obserwował zachowanie zwierząt oraz, że te relacje są dość bliskie.

Z badań archeologicznych wynika, że lamy i alpaki zostały udomowione w kulturach Moche i Chimu (VIII w), o czym świadczą wyroby ceramiczne przedstawiające sceny z życia tych zwierząt.

Udomowienie lam i alpak podzielone było na kilka etapów, były to tzw. ogólne intensywne polowania, w których zacieśniał się kontakt między myśliwymi i zwierzętami, następnie izolacja grupy dzikich zwierząt przez ludzi, po czym miała miejsce ich selekcja. Każdy z etapów udomowienia i selekcji trwał przez wiele lat i zajmowały się tym różne kultury w Ameryce Południowej.

Niezwykle cenne informacje na temat selekcji wielbłądowatych zawarte są w licznych publikacjach i wynika z nich, że selekcja mogła się odbywać na dwa sposoby: naturalnie i z udziałem człowieka. Ingerencja człowieka powodowała wielkie zmiany, ponieważ pozostawiała najcenniejsze osobniki, natomiast eliminowała osobniki stare i chore.

Hodowla alpak i lam rozwinęła się wraz z rozwojem kultury inkaskiej (XII – XV w.), kiedy to populacja szacowana była na ponad 22 miliony sztuk. Widoczne już były programy selekcji i separacji stad w zależności od koloru runa oraz przeznaczenia zwierząt. Od kiedy hiszpańscy konkwistadorzy zajęli terytorium Ameryki Południowej i sprowadzili europejskie zwierzęta hodowlane, alpaki i pozostałe wielbłądowate zostały wyparte w mniej korzystne do życia wysokogórskie regiony o bardzo surowym klimacie.

Płock: Sąd zdecydował o zadośćuczynieniu i odszkodowaniu dla rolnika spod Mławy za zajęcie ciągnika

Hodowla alpak na świecie

Możliwość wszechstronnego wykorzystania alpak (włókno, mięso, skóry, turystyka i rekreacja oraz alpakoterapia) przy niskich kosztach utrzymania sprawiła, że nieustannie rośnie popyt na zwierzęta hodowlane. Światowa hodowla alpak szacowana jest w 2018 roku na ponad 6 mln szt., a zwierzęta hodowane są na pięciu kontynentach w ok. 60 krajach. Na świecie nadal niekwestionowanym liderem pod tym względem jest Peru z populacją przekraczającą 4,3 mln. szt (71,7 %). Kolejne miejsca zajmują Boliwia (8,6 %) i Australia (8,2%) ze stadami liczącymi po około 0,5 mln sztuk. Australia szczególnie zasługuje na uwagę, bo pokazuje jak dobrze zwierzęta zaaklimatyzowały się w tym kraju i jak tamtejsi hodowcy potrafili wykorzystać zdobyte wcześniej doświadczenie w pracy hodowlanej nad jakością wełny merynosa oraz do poprawy jakości runa alpak. Obecnie mogą konkurować z Peru w zakresie jakości zwierząt i produkowanej ilości włókna.

Należy jednak mieć na uwadze, że alpaki w obu tych krajach utrzymywane są w bardzo zróżnicowanych warunkach środowiskowych i trudno oczekiwać podobnych wyników produkcyjnych. Kolejne miejsca pod względem liczby hodowanych alpak zajmują Stany Zjednoczone - 5,8 %, kraje europejskie - 2,5 % i pozostałe 3,2 %. Europejska populacja alpak podzielona jest na wszystkie kraje UE, jednak najliczniej występują w Wielkiej Brytanii ok. 50 tys. szt. i Niemczech ok. 30 tys. szt.

Liczba alpak dostarcza informacji o prognozowanej skali produkcji włókna i zależy od szeregu czynników, w tym klimatycznych, ale także polityki danego kraju i popytu na rynku. Z danych Ministerstwa Rolnictwa Peru wynika, że w 2018 roku światowa oferta tego włókna wynosiła 6 000 t, z czego 5 574 t przypadły na Peru, i była to większa ilość niż w 2017 roku. Pozostała ilość stanowiła ofertę handlową Boliwii, Australii i USA.

Hodowla alpak w Peru

Hodowla alpak w Peru jest niezwykle rozwinięta. Peru jest jednym z nielicznych krajów na świecie który ma w pełni zintegrowany przemysł tekstylny, od surowca do gotowych wyrobów. W sektorze włókna alpak w Peru 96% stanowią małe przedsiębiorstwa, które zatrudniają średnio po ok. 40 osób, 3% stanowią średnie przedsiębiorstwa zatrudniające od 41 do 200 osób i 1 % stanowią duże firmy. Wszystkie firmy przetwarzają 90 % włókna wyprodukowanego w Peru.

Mięso alpak budzi zainteresowanie wśród konsumentów poza Ameryką Południową, dlatego też prowadzone są intensywne badania nad jego jakością. Mięso to jest bogate w białko, nienasycone kwasy tłuszczowe i ma najniższy poziom cholesterolu ze wszystkich znanych gatunków mięsa. Jest ciemnoczerwone, chude, aromatyczne i soczyste. Po rozbiorze tuszy można uzyskać wyręby kulinarne o bardzo zróżnicowanym smaku.

Szacuje się, że w Peru do uboju przeznaczanych jest od 0,5 do 1 miliona alpak rocznie, co stanowi 11 000 ton mięsa, a średnia wydajności rzeźna wynosi ok.50%, tj. 23 kg mięsa. Większość mięsa jest przeznaczana na samozaopatrzenie rodzin, natomiast nadwyżki sprzedawane są w postaci gotowych wyrobów wędliniarskich lub garmażeryjnych. Najcenniejsze wyręby kulinarne pochodzące od zwierząt młodych trafiają do restauracji znajdujących się w miastach i regionach turystycznych Peru np. Cusco.

Poza Ameryką Południową, alpaki po selekcji i brakowaniu ze stada, przeznaczane są do uboju w Australii i Nowej Zelandii. Najcenniejsze wyręby z tuszy alpak odnoszą sukcesy w najlepszych restauracjach w tych krajach. Jest też duży popyt na schab, polędwicę, kiełbaski i hamburgery.

Hodowla alpak w UE i Polsce

W UE oficjalny rynek mięsa alpak nie istnieje, ale to nie oznacza że tego mięsa nie ma w ofercie wybranych restauracji, ponieważ pochodzi z importu z Boliwii oraz Peru. Na polskim rynku mięso alpak dla większości ludzi nie jest jeszcze znane, ale zainteresowanie na świecie wskazuje na potrzebę opracowania technologii dopasowanej do lokalnych potrzeb. Jak u każdego gatunku zwierząt wskazane jest brakowanie ze stada najmniej wartościowych osobników, które z powodu różnych wad nie znajdą wykorzystania nawet w turystyce i rekreacji. Kwestią czasu jest kiedy mięso alpak pojawi się na polskich stołach.

Hodowla alpak w Polsce rozpoczęła się w 2004 roku i rozpoczął ją import 100 alpak z Chile. Zwierzęta wzbudziły prawdziwą sensację na warszawskim lotnisku Cargo na Okęciu, kiedy miał miejsce rozładunek i pracownicy lotniska po raz pierwszy mogli zobaczyć te niezwykłe zwierzęta w różnokolorowych okrywach włosowych. Alpaki trafiły na Podlasie i bardzo dobrze zaaklimatyzowały się w nowych warunkach.

Hodowla alpak w Polsce została zapoczątkowana przez Mariusza Wierzbickiego w Bujence k/Ciechanowca i to jemu zawdzięczamy to, że obecnie wiele osób może czerpać korzyści z utrzymywania tych zwierząt. Stado Mariusza Wierzbickiego złożone jest z alpak Suri i Huacaya, i jest aktualnie największe pod względem liczebności w kraju.

Od momentu pojawienia się pierwszych alpak w Polsce populacja nie przyrastała zbyt szybko, ponieważ zwierzęta pochodziły z importu a reprodukcja przebiegała wolno. Cena alpak również była relatywnie wysoka w porównaniu z innymi małymi przeżuwaczami, mimo, że koszty utrzymania były bardzo niskie. Brak też było wiedzy na temat chowu i hodowli.

W 2012 r. powstał Polski Związek Hodowców Alpak, którego celem było zrzeszenie hodowców, ustalenie kierunku rozwoju hodowli, wymiana doświadczeń i promocja zwierząt na rynku krajowym.

W tym samym roku przeprowadzono badania ankietowe wśród hodowców należących do Polskiego Związku Hodowców Alpak, z których wynikało, że posiadają oni 621 szt. Nie znaczy to jednak, że była to liczba rzeczywista, dlatego, że zrzeszonych było wówczas niewielu hodowców, a zwierzęta chętnie kupowano do ogrodów zoologicznych czy gospodarstw agroturystycznych. Pierwsza krajowa promocja alpak miała miejsce w 2013 r. na kampusie Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, podczas dorocznych Dni SGGW. Podczas tego wydarzenia, każdy wydział uczelni prezentuje swoje stoiska tematyczne. Alpaki zostały zaprezentowane na stoisku Wydziału Nauk o Zwierzętach we współpracy z Polskim Związkiem Hodowców Alpak.

Zainteresowanie tym wydarzeniem było tak ogromne, że studenci z całej Polski chcieli być wolontariuszami przy obsłudze tej dwudniowej plenerowej imprezy. W imprezie wzięli udział hodowcy alpak, którzy przyjechali ze zwierzętami oraz wyrobami z włókna z odległych zakątków Polski. Zaprezentowano publiczności pokaz strzyży alpak, przędzenia na kołowrotku, szkolenia zwierząt w alpakoterapii, przygotowano również atrakcje dla dzieci w postaci konkursów malarskich o tematyce związanej z alpakami.

W kolejnych latach odbyły się jeszcze dwa takie wydarzenia w 2014 i 2015 roku, a następne miały już charakter regionalny na poziomie województw i organizowane były przez Ośrodki Doradztwa Rolniczego przy okazji wystaw zwierząt hodowlanych.

Hodowla alpak w Polsce jest mało rozwinięta

Alpaki sprowadzone do Polski najczęściej nie miały dokumentacji hodowlanej, zatem trudno było prowadzić prace hodowlane. Koszty transportu alpak zza oceanu, obsługi logistycznej i weterynaryjnej były wysokie, z tego wynikała wysoka cena tych zwierząt. Import alpak z Wielkiej Brytanii sprawił, że nastąpiło przyspieszenie wzrostu populacji i zaobserwowano też większe zróżnicowanie w jakości. Aktualnie import alpak odbywa się nie tylko z Chile i Wielkiej Brytanii, ale także z różnych krajów UE a nawet Australii.

W 2016 r. hodowla alpak w Polsce szacowana była na ok. 3 tys. sztuk. Trudno jednak było ustalić, ile tak naprawdę jest ich w kraju, dlatego, że mają status zwierząt towarzyszących i nikt nie prowadzi faktycznego rejestru tych zwierząt. W 2018 r. powstało Stowarzyszenie Hodowców Alpak i Lam, które miało na celu przejąć część obciążenia związanego z ukierunkowaniem hodowli, rejestracją zwierząt i opracowaniu programu hodowlanego.

Mimo, że alpaki w Polsce są hodowane od 16 lat, to jak dotąd nie jest prowadzona ewidencja populacji, dlatego bardzo trudno jest oszacować ile tak naprawdę ona wynosi. Na podstawie informacji od osób strzygących alpaki szacuje się, że w roku 2020 mogło być ich ok. 5,5 tys.

cdr.gov.pl/fot.pxhere