Talk icon

Informacje

11-01-2021

Autor: Monika Faber

Gniazda dla osesków norek kluczowe dla ich rozwoju

Gniazda

U wielu gatunków ssaków występuje instynkt nakierunkowany na przygotowanie gniazda przed porodem. Ta grupa zwierząt nosi ogólną nazwę „gniazdowniki”, co wskazuje, że do prawidłowego procesu odchowu młodych, zwłaszcza w pierwszym okresie po porodzie, jest im niezbędne odpowiednio przygotowane i zabezpieczone gniazdo. Należą do nich, między innymi, gatunki zwierząt roślinożernych, jak myszy czy szczury, a także króliki. Ciekawe są spostrzeżenia dotyczące świń, które do gniazdowników nie należą. Prosięta rodzą się w pełni ukształtowane, sprawnie poruszają się, widzą i słyszą, jednak, jak się okazuje, lochy także przejawiają tendencje budowy swoistego gniazda. Przy utrzymywaniu ich w systemach ekstensywnych, przy możliwości swobodnego poruszania się, lochy przed spodziewanym porodem izolują się i, po wybraniu odpowiedniego miejsca, przygotowują gniazda z wykorzystaniem różnych dostępnych materiałów (ziemia, trawa, gałęzie). Chęć budowy gniazda jest kontrolowana hormonalnie i część loch utrzymywanych w systemie intensywnym również odczuwa niepokój związany z brakiem możliwości budowy gniazda (Damm i in., 2003, Pedersen i in., 2006).

Gniazda ważne także dla drapieżników

Gatunki ssaków należące do grupy mięsożernych drapieżników również zaliczają się do „gniazdowników”. Wiedzą o tym hodowcy i zabezpieczają swoje zwierzęta przed porodem w odpowiednio skonstruowane domki, wyposażone często dodatkowo w kotniki. Norka hodowlana także zalicza się do gatunków przygotowujących gniazdo przed porodem, a pozbawienie samic możliwości budowania gniazda powoduje u nich dodatkowy stres w okresie okołoporodowym. Wykazali to w swoim doświadczeniu Malmkvist i Palme (2008).

Samice podzielili na dwie grupy, z czego jednej grupie nie podawano wyściółki, a druga miała dostęp do gniazda ze ściółką. W wyniku przeprowadzonego eksperymentu stwierdzono, że brak ściółki podwyższa poziom kortyzolu (hormonu stresu) u samic. Biorąc pod uwagę uwarunkowania środowiskowe i podatność fi zjologiczną norczych osesków, ich przetrwanie zależy od zdolności matek do zapewnienia im wystarczającej i skutecznej ochrony. Brak gniazda, czy nie w pełni ukształtowane gniazdo – to poważne zagrożenie dla przeżywalności osesków, bowiem termoregulacja w pierwszych dniach życia norcząt nie jest w pełni rozwinięta, a przy ekspozycji na niskie temperatury szczenięta narażone są na znaczącą utratę ciepła. Największy poziom śmiertelności u norcząt dotyczy wczesnych dni życia, a za jeden z głównych czynników powodujących upadki osesków po porodzie uważa się hipotermię (Castella i Malmkvist, 2008).zwierzeta futerkowe 131

Rozród norki amerykańskiej jest sezonowy i wykoty przypadają na koniec kwietnia i początek maja. Temperatura otoczenia w tym czasie jest zmienna, dni ciepłe występują na przemian z chłodnymi, kiedy temperatura może spadać nawet poniżej 0o C. W pierwszych tygodniach życia potomstwo jest więc całkowicie uzależnione od matki nie tylko ze względu na pobieranie mleka, ale, ponieważ są pozbawione zdolności termoregulacyjnych, matka zapewnia im także ciepło i ochronę przed wychłodzeniem. Z badań duńskich wynika, że termiczna strefa komfortu w gnieździe norek w pierwszych dniach życia wynosi 25-30o C (Tausson i in., 2006). Upadki w okresie poporodowym mogą także wynikać z niskiej witalności osesków, bowiem rezerwy energetyczne nowo narodzonych szczeniąt są ograniczone: tylko 1% masy ciała w chwili narodzin stanowi tłuszcz, co przy urodzeniowej masie ciała norcząt, wynoszącej około 10 g, daje zapas zaledwie 0,1 g tkanki tłuszczowej.

Dodatkowo, długi i cienki kształt ich ciała pociąga za sobą niekorzystny stosunek objętości do powierzchni, a zatem duże straty cieplne. Ponadto oseski mają bardzo ograniczone zdolności lokomocji, stąd, jeśli znajdą się poza gniazdem, nie potrafią do niego wrócić. Wykształcenie mechanizmu termoregulacji, objawiające się zwiększoną aktywnością metaboliczną przy ekspozycji na niskie temperatury, pojawia się u norek w wieku około 6 tygodni (Tausson i in., 2006). Jednakże norka amerykańska posiada inny mechanizm adaptacyjny, oszczędzający ograniczone rezerwy energii osesków. Wychłodzone młode przechodzą w stan hipotermiczny, przypominający letarg, w którym obniża się tempo metabolizmu. Wtórnie ogrzane oseski mogą powrócić do normalnego stanu metabolicznego i poziomu aktywności (Malmkvist i Houbak, 2000). Okazuje się, że strategia polegająca na przechodzeniu w stan obniżenia tempa metabolizmu u norek jest skuteczniejsza dla przeżywalności większej liczby potomstwa, niż próba termoregulacji. Dzika norka musi opuszczać gniazdo w celu zdobycia pożywienia. W tym czasie potomstwo pozostaje w gnieździe samo, a przebywanie osesków w skupisku zapobiega utracie ciepła. W przypadku norek fermowych pobieranie pokarmu nie jest czynnikiem wymagającym opuszczenia gniazda na tyle długo, aby mogło to być niebezpieczne dla potomstwa, ale ekstremalne warunki temperaturowe, w połączeniu z niewystarczającą konstrukcją gniazda, mogą powodować hipotermię u pojedynczych osesków lub całych miotów.

Czytaj także: Warzywa cebulowe – jak zapewnić im odpowiednie warunki klimatyczne

Wpływ rodzaju ściółki gniazda na wyniki odchowu

Standardowo, jako substrat do budowy gniazd stosowana jest słoma jęczmienna. Na rynku dostępne są również różnego rodzaju ściółki przemysłowe, np. pocięta słoma poddana obróbce cieplnej, czy gotowe gniazda z tworzywa sztucznego. Nie do końca jeszcze posiadamy wiedzę o preferowanych przez samice materiałach oraz o wpływie poszczególnych substratów użytych jako ściółka na odchów szczeniąt, jednak badania wskazują na istnienie związku między materiałem użytym do budowy gniazda z wynikami odchowu (Malmkvist i in., 2016). We wcześniejszym doświadczeniu z roku 2008, Malmkvist i Palme badali wpływ materiału zastosowanego do budowy gniazd na śmiertelność osesków. Badanie dotyczyło wykorzystania gniazda z tworzywa sztucznego, słomy jęczmiennej oraz dostępu do obu produktów jednocześnie. Najwyższe oceny otrzymały gniazda utworzone z wykorzystaniem obydwu składników: tworzywa sztucznego i słomy, jednak uzyskane różnice nie były statystycznie istotne. Inne doświadczenie, przeprowadzone w roku 2012, miało na celu zbadanie wpływu dostępu do dodatkowych materiałów, poza słomą (wełny drzewnej lub wełny króliczej), na jakość gniazda i mikroklimat w gnieździe oraz wyniki odchowu. W grupie z dostępem wyłącznie do słomy panowała niższa temperatura i wyższa wilgotność, choć nie były to różnice istotne statystycznie. Według autorów, grupa samic z dostępem do trzech substratów zbudowała najlepsze gniazda oraz samice te spędzały więcej czasu w gnieździe po porodzie, co skutkowało niższą śmiertelnością szczeniąt w tej grupie (Lund i Malmkvist, 2012).

Badania

Badania dotyczące zależności między rodzajem ściółki a wynikami odchowu u norek przeprowadzono także w Katedrze Szczegółowej Hodowli Zwierząt SGGW. Celem doświadczenia było porównanie wyników dotyczących jakości gniazd, właściwości termoizolacyjnych gniazd oraz wskaźników odchowu do 7 dnia życia młodych. W doświadczeniu porównywano trzy rodzaje ściółki: wióry drzewne TierWohl; wióry drzewne TierWohl i ściółka przemysłowa EasyStroe (wymieszane w proporcjach 1:1); słoma jęczmienna i EasyStroe (wymieszane w proporcjach 1:1). Materiałem badawczym były trzy grupy samic standardowych, jednorocznych i dwuletnich (A, B i C), przy czym: - dla grupy A (11 samic jednorocznych i 13 dwuletnich) zastosowano wióry drzewne TierWohl, - dla grupy B (11 samic jednorocznych i 13 dwuletnich) – wióry drzewne TierWohl i ściółkę przemysłową EasyStroe (wymieszane w proporcjach 1:1), - dla grupy C (11 samic jednorocznych i 15 dwuletnich) – słomę jęczmienną i EasyStroe (wymieszane w proporcjach 1:1); zastosowano inny rodzaj ściółki. Jeśli chodzi o charakterystykę stosowanych materiałów na ściółkę, to wióry drzewne TierWohl są to wióry z drewna sosnowego, poddane obróbce cieplnej i odpyleniu. Ściółka przemysłowa EasyStroe składa się z drobno pociętej słomy pszennej (85% udziału) oraz słomy rzepakowej (15% udziału). Słoma jęczmienna pochodziła z zasobów gospodarstwa, była pocięta na fragmenty o długości 3-30 cm.

Ocena jakości gniazda

Gniazda oceniano w skali 3-stopniowej. Najlepsze gniazda oceniono trzema punktami (fot 1.). Były to gniazda wyraźnie ukształtowane, ze ścianami tworzącymi kulisty kształt, zapewniające oseskom najlepsze warunki. Brak ukształtowanego gniazda oceniano na jeden punkt (fot. 2.). Były to domki, w których ściółka znajdowała się jedynie w przestrzeni poniżej podłoża z siatki, nie było w nich zupełnie ściółki, która stanowiłaby dla osesków dodatkową ochronę. Gniazda częściowo ukształtowane oceniano na dwa punkty. W takich domkach była zazwyczaj niewielka ilość ściółki, ale było jej zbyt mało, by utworzyć zwartą, trwałą strukturę gniazda.

Ocena właściwości termoizolacyjnych gniazda

Mierzono temperaturę wewnątrz gniazda. Termometr wprowadzano do gniazda, po odgrodzeniu samicy, bez dotykania osesków, ok. 5 cm powyżej dna kotnika. Równocześnie mierzono temperaturę pod klatką, co dało możliwość wyliczenia różnicy temperatury w gnieździe w stosunku do temperatury zewnętrznej.

Ocena wyników rozrodu

Dzięki codziennym obserwacjom ustalano termin porodu. Liczono szczenięta w miocie w 3 i 7 dniu po porodzie, co umożliwiło wyliczenie wskaźnika odchowu do 7 dnia.

Ocena jakości gniazda

Porównanie między grupami doświadczalnymi wykazało, że najlepsze gniazda budowały samice z grupy A (średnia ocena: 2,14 pkt.), zaś najsłabsze samice z grupy C (średnio ocena: 1,78 pkt). Nie były to jednak różnice istotne statystycznie, wynikające prawdopodobnie ze zbyt dużej zmienności cechy (od 34 do 38%) i dość małej liczebności grup. Porównanie jakości gniazd samic jednorocznych i dwuletnich wykazało, że samice jednoroczne budowały lepsze gniazda, przy czym i te różnice okazały się być statystycznie nieistotne.

Warunki termiczne w gnieździe

Dla celów doświadczenia ważne było określenie, o ile wyższa jest temperatura wewnątrz domku w stosunku do temperatury zewnętrznej. Najwyższą temperaturę wewnątrz gniazd w stosunku do otoczenia uzyskano w grupie A: temperatura była wyższa o 6,95o C, w grupie B była niewiele niższa (6,38o C), zaś w grupie C przyrost temperatury był najniższy (2,96o C). Porównanie samic jednorocznych i dwuletnich wykazało, że w gniazdach samic jednorocznych średnia temperatura była wyższa niż u samic starszych, przy czym były to różnice statystycznie nieistotne.

Wyniki odchowu

Wskaźnik odchowu do 7 dnia okazał się najwyższy dla grupy B (średnio 73,33%), równie wysoki był dla grupy A (71,00%), zaś znacznie niższy dla grupy C (62,21%). Uwzględniając wiek samic, we wszystkich grupach lepsze wyniki uzyskiwały samice dwuletnie. Najlepsze wyniki uzyskały samice dwuletnie z grupy A (80,32% odchowanych w 7 dniu), słabsze były wyniki samic z grupy B (78,06%), zaś najsłabsze w grupie C (74,83%).

Podsumowanie

1. Porównanie gniazd

Najlepsze z trzech porównywanych materiałów do budowy gniazd okazały się być wióry drzewne lub wióry wymieszane z pociętą słomą. Lepsze jakościowo gniazda stwierdzono u samic jednorocznych.

2. Porównanie warunków termicznych

Materiałem o najkorzystniejszych właściwościach termoizolacyjnych okazały się być wióry drzewne. W gniazdach samic jednorocznych panowały lepsze warunki termiczne.

3. Porównanie wyników odchowu

Wyniki odchowu w 7 dniu wskazują, że wyraźnie słabsze były wyniki w grupie C. Samice dwuletnie w każdej grupie miały wyższe wskaźniki odchowu. Wniosek końcowy Warto samicom zastąpić słomę jęczmienną innym materiałem do budowy gniazd, bowiem wpływa to korzystnie na uzyskane wyniki odchowu

prof. dr hab. Marian Brzozowski
Tekst ukazał się pierwotnie w czasopiśmie „Hodowca” wydawanym przez Polski Związek Hodowców i Producentów Zwierząt Futerkowych

 

swiatrolnika.info 2023