Szkodnictwo leśne to działania prowadzące do licznych szkód dla przyrody i klimatu. Co warto wiedzieć na temat prawa karnego nim wybierzemy się do lasu?

Choć niektórym szkodnictwo leśne może kojarzyć się z czynami dość błahymi, takimi jak samowolne wycięcie choinki z lasu na Boże Narodzenie czy niszczeniem grzybni podczas grzybobrania, to w rzeczywistości leśnicy zmagać muszą się również z kłusownictwem czy kradzieżą drewna. Coroczne straty wynikające z popełnionych wykroczeń i przestępstw sięgają dziesiątków milionów złotych (A. Chodorowska, Szkodnictwo leśne: zarys problemu, „Studia Prawnoustrojowe” nr 29, s. 51). Szkody wynikające ze szkodnictwa leśnego to nie tylko straty materialne ponoszone przez właścicieli lasów, ale także negatywne oddziaływanie na przyrodę, skutkujące m. in. zmianami klimatycznymi. Nie ulega też wątpliwości, że jest to zachowanie naganne moralnie gdyż częstokroć szkodnictwo leśne uderza w dobrostan zwierząt, dla których las jest naturalnym domem.

Nielegalny wyrąb drewna

Być może najbardziej charakterystycznym rodzajem szkodnictwa leśnego jest wyrąb drewna. Jest to, podobnie jak kradzież, czyn o charakterze przepołowionym tzn. w zależności od wartości mienia może być kwalifikowane bądź jako wykroczenie (art. 120 Kodeksu wykroczeń), bądź jako przestępstwo (art. 290 Kodeksu karnego). Kodeks wykroczeń przewiduje, że kto  celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie albo kradnie lub przywłaszcza sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone, jeżeli wartość drzewa nie przekracza 500 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Karalne jest także podżeganie oraz pomocnictwo. W razie popełnienia takiego wykroczenia sąd orzeka nawiązkę w wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego drzewa, a ponadto, jeżeli ukradzione lub przywłaszczone drzewo nie zostało odebrane, orzeka się obowiązek zapłaty jego równowartości.

Art. 290 Kodeksu karnego zakłada z kolei, że kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drewna w lesie, podlega odpowiedzialności jak za kradzież. Oznacza to, zgodnie z brzmieniem art. 278 Kodeksu karnego, że czyn taki zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W razie skazania za wyrąb drzewa albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego, sąd orzeka na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w wysokości podwójnej wartości drzewa. W przypadku przestępstw, zgodnie z przepisami części ogólnej Kodeksu karnego, karalne są wszystkie rodzaje form stadialnych i zjawiskowych popełnienia przestępstwa (poza przygotowaniem). Nadmienić też należy, że w przypadku wyrębu drzewa w innym miejscu niż w lesie sprawca odpowiadać będzie, w zależności od wartości skradzionego mienia, bądź za kradzież z art. 119 k.w., bądź z art. 278 k.k. Oczywiście, drewno może być również przedmiotem szeregu innych czynów zabronionych, np. przestępstwa paserstwa.

W kontekście wyrębu drewna warto też wspomnieć, że zgodnie z art. 158 Kodeksu wykroczeń właściciel lub posiadacz lasu, który dokonuje wyrębu drzewa w należącym do niego lesie albo w inny sposób pozyskuje z tego lasu drewno niezgodnie z planem urządzenia lasu, uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją określającą zadania z zakresu gospodarki leśnej albo bez wymaganego pozwolenia, podlega karze grzywny a także orzeka się przepadek pozyskanego drewna.

Kłusownictwo i nielegalne zabijanie zwierząt

Inną formą szkodnictwa leśnego jest kłusownictwo, którego różne formy są penalizowane na podstawie Prawa łowieckiego. Zgodnie z art. 52 Prawa łowieckiego popełnia przestępstwo ten, kto gromadzi, posiada, wytwarza, przechowuje lub wprowadza do obrotu narzędzia i urządzenia przeznaczone do kłusownictwa; wchodzi w posiadanie bezprawnie pozyskanej tuszy lub trofeów zwierząt łownych, narusza zakaz sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz oferowania do sprzedaży żywych lub martwych zwierząt łownych, jak również wszelkich łatwo rozpoznawalnych części lub produktów uzyskanych z tych zwierząt, z wyjątkiem tych zwierząt łownych które zostały pozyskane zgodnie z prawem lub nabyte w inny legalny sposób; hoduje lub utrzymuje bez zezwolenia charty rasowe lub ich mieszańce; sprawując zarząd z ramienia dzierżawcy, a w obwodach niewydzierżawionych z ramienia zarządcy, zezwala na polowanie osobie nieuprawnionej do wykonywania polowania lub na przekroczenie zatwierdzonego w planie łowieckim pozyskania zwierzyny; pozyskuje zwierzynę innego gatunku, innej płci lub w większej liczbie, niż przewiduje upoważnienie wydane przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego; wykonuje polowanie w obecności lub przy udziale dziecka do 18. roku życia; celowo utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie polowania;  dokonuje wprowadzenia do środowiska bażanta, daniela lub muflona w celu zasiedleń bez zgłoszenia bądź niezgodnie ze zgłoszeniem bądź przed upływem terminu w trakcie którego minister właściwy do spraw środowiska może wezwać do usunięcia braków w zgłoszeniu bądź w przypadku wniesienia sprzeciwu. Czyny te zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do roku. Przestępstwo łowieckie, zgodnie z art. 53 Prawa łowieckiego, popełnia również ten kto poluje na przelotne ptactwo łowne na wybrzeżu morskim w pasie 3000 m od brzegu w głąb morza lub 5000 m w głąb lądu; poluje z chartami lub ich mieszańcami; poluje w czasie ochronnym; poluje nie posiadając uprawnień do polowania; wbrew przepisom zakłada narzędzia lub urządzenia przeznaczone do łowienia, chwytania lub zabijania zwierzyny; wchodzi w posiadanie zwierzyny za pomocą broni i amunicji innej niż myśliwska, środków i materiałów wybuchowych, trucizn, karmy o właściwościach odurzających, sztucznego światła, lepów, wnyków, żelaz, dołów, samostrzałów lub rozkopywania nor i innych niedozwolonych środków bądź nie będąc uprawnionym do polowania wchodzi w posiadanie zwierzyny. Czyny te zagrożone są karą pozbawienia wolności do lat 5.

Innego rodzaju czyny niż kłusownictwo penalizuje art. 51 Prawa łowieckiego. Kto strzela do zwierzyny w odległości mniejszej niż 500 m od miejsca zebrań publicznych w czasie ich trwania lub w odległości mniejszej niż 150 m od zabudowań mieszkalnych; wybiera jaja, pisklęta, niszczy gniazda ptaków łownych lub niszczy ich lęgowiska; przetrzymuje zwierzynę bez odpowiedniego zezwolenia; niszczy nory i legowiska zwierząt łownych; niszczy urządzenia łowieckie, wybiera karmę lub sól z lizawek; poluje, nie posiadając przy sobie wymaganych dokumentów, wbrew przepisom Prawa łowieckiego nie dokonuje wymaganych wpisów w upoważnieniu do wykonywania polowania indywidualnego; nie przestrzega zasad bioasekuracji podczas polowania lub odstrzału sanitarnego oraz przy wykonywaniu czynności związanych z zagospodarowaniem pozyskanej zwierzyny – podlega karze grzywny. Czyny z art. 51 Prawa łowieckiego są wykroczeniem, a nie przestępstwem.

Nadmienić też należy, że zgodnie z art. 165 Kodeksu wykroczeń kto w lesie, w sposób złośliwy, płoszy albo ściga, chwyta, rani lub zabija dziko żyjące zwierzę, poza czynnościami związanymi z polowaniem lub ochroną lasów, jeżeli czyn z mocy innego przepisu nie jest zagrożony karą surowszą, podlega karze grzywny albo karze nagany.

Szkodnictwo leśne jako wykroczenia

Rozdział XIX Kodeksu wykroczeń zatytułowany jest „Szkodnictwo leśne, polne i ogrodowe”. Wśród licznych wykroczeń można wskazać art. 148 § 1 Kodeksu wykroczeń zgodnie z którym kto dokonuje w nienależącym do niego lesie wyrębu gałęzi, korzeni lub krzewów, niszczy je lub uszkadza albo karczuje pniaki bądź zabiera z nienależącego do niego lasu wyrąbane gałęzie, korzenie lub krzewy albo wykarczowane pniaki podlega karze grzywny. Zgodnie z § 2 jeśli czyn godzi w mienie osoby najbliższej to ściganie następują na wniosek pokrzywdzonego, zaś zgodnie z § 3 sąd może orzec nawiązkę do 500 złotych. Artykuł 149 penalizuje tzw. paserstwo leśne zgodnie z którym kto nabywa gałęzie, korzenie, krzewy lub pniaki wiedząc o tym, że pochodzą one z opisanego wyżej wykroczenia określonego w art. 148, lub pomaga do ich zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przyjmuje je lub pomaga do ich ukrycia, ten podlega karze grzywny. Art. 152 k.w. penalizuje niszczenie kosodrzewiny znajdującej się na siedliskach naturalnych w górach lub na torfowiskach (zagrożone karą grzywny do 1000 złotych albo karze nagany, przewidziana jest także możliwość orzeknięcia nawiązki do 500 złotych).

Artykuł 153 k.w. penalizuje tzw. drobne szkodnictwo leśne. Zgodnie z nim kto w nienależącym do niego lesie wydobywa żywicę lub sok brzozowy, obrywa szyszki, zdziera korę, nacina drzewo lub w inny sposób je uszkadza; zbiera mech lub ściółkę; zbiera gałęzie, korę, wióry, trawę, wrzos, szyszki lub zioła albo zdziera darń; zbiera grzyby lub owoce leśne w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym podlega karze grzywny do 250 złotych lub karze nagany (jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa wówczas ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego). Karą grzywny, zgodnie z art. 155 k.w., zagrożone jest też niszczenie lub uszkadzanie urządzeń melioracyjnych na gruncie leśnym (zagrożone karą grzywny, dodatkowo sąd może orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego). Niszczenie na cudzym gruncie leśnym zasiewów, sadzonek lub trawy zagrożone jest karą grzywny do 500 złotych lub karą nagany (156 k.w.) – sąd może też orzec nawiązkę do wysokości 500 złotych, a jeśli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego. Kto wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie opuszcza lasu, pola, ogrodu, pastwiska, łąki lub grobli, podlega karze grzywny do 500 złotych lub karze nagany (art. 157 k.w.) – w tym przypadku ściganie zawsze następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Karą grzywny zagrożone jest niedopełnienie obowiązku ochrony lasu przed szkodnikami (art. 159 k.w.), bezprawne zmienienie lasu na uprawę rolną (art. 160 k.w. – dodatkowo sąd może orzec obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego), nieuprawniony wjazd do cudzego lasu pojazdem silnikowym, zaprzęgowym lub motorowerem bądź pozostawienie takiego pokazu (art. 161 k.w.), a karą grzywny lub nagany zanieczyszczanie lasu (art. 162 § 1 k.w., zaś § 2 przewiduje typ kwalifikowany zgodnie z którym jeżeli czyn sprawcy polega na zakopywaniu, zatapianiu, odprowadzaniu do gruntu w lasach lub w inny sposób składowaniu w lesie odpadów, sprawca podlega karze aresztu albo grzywny), rozgarnianie ściółki oraz niszczenie grzybów lub grzybni (art. 163 k.w.), wybieranie piskląt, niszczenie gniazd bądź lęgowisk, nor lub mrowisk a także puszczanie psa luzem w sytuacjach innych niż polowanie.
Podsumowując – szkodnictwo leśne obejmuje cały szereg przestępstw i wykroczeń, których należy być świadomym gdyż nieprawidłowe zachowanie w lesie jest nie tylko sprzeczne z chrześcijańską etyką zakładającą troskę o środowisko naturalne i poszanowanie dla zwierząt oraz patriotyczną miłością do naszej polskiej natury, ale również może stać się dla nas źródłem problemów z prawem. Należy pamiętać też o tym, że o ile w przypadku przestępstw istnieje kryterium szkodliwości społecznej czynu, o tyle w przypadku wykroczeń (a te stanowią większość czynów zabronionych stanowiących szkodnictwo leśne) takie kryterium nie obowiązuje i nie mogłoby być przesłanką do umorzenia postępowania.

Czytaj także: Kłusownicy odpowiedzą za swój czyn. Grozi im do 5 lat więzienia