Na stan wód w naszym kraju wpływają wszystkie procesy zachodzące w danej zlewni. Punktowa walka z przyczynami zanieczyszczeń jest metodą skuteczną, ale doraźną. Kluczowe są kompleksowe działania dla poprawy jakości wód w najbliższych latach, które pomogą poprawić ich stan w całym kraju. Żeby skutecznie to zrobić niezbędna jest współpraca, zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i społecznym. Każdy z nas może zaangażować się w ochronę środowiska naturalnego w swojej okolicy, dokładając cegiełkę na rzecz poprawy stanu naszych zasobów wodnych – z korzyścią dla ludzi i przyrody.

Stan wód w Polsce nie jest dobry

Tylko 10% rzek w Polsce ma stan/potencjał ekologiczny dobry albo bardzo dobry, 60% umiarkowany, a 30% słaby lub zły1. Stan wód w Polsce nie jest dobry, a jego poprawa to nasz wspólny cel, który możemy osiągnąć odpowiednim użytkowaniem zlewni i wdrażaniem konkretnych działań. Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy stanowią podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych i określają zasady gospodarowania nimi. Zawierają rekomendacje działań dla wszystkich jednolitych części wód, obejmujących jeziora, zbiorniki wodne, jak również rzeki, potoki, strumienie, przybrzeżne fragmenty wód morskich i wody podziemne. To jedne z najważniejszych dokumentów planistycznych w gospodarce wodnej, opracowywanych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.

Na jakość wód w rzekach, jeziorach i innych zbiornikach wpływa nie tylko aktywność w ich sąsiedztwie, ale także na obszarze całej ich zlewni. Jednostkami planistycznymi, w ramach których oceniany jest stan wód naszego kraju są jednolite części wód, obejmujące jednolite części wód powierzchniowych: rzeki, jeziora, wody przejściowe i przybrzeżne oraz jednolite części wód podziemnych, czyli wody występujące w warstwach wodonośnych lub w ich zespołach.

Stan środowiska w zlewni, zależnym od jej zagospodarowania, uporządkowania, przekłada się wprost na stan jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. Zanieczyszczanie i przekształcanie gleby, powietrza i pozostałych elementów przyrody, prędzej czy później spowoduje zaburzenia w ekosystemach wodnych, które są „krwiobiegiem” całego środowiska. Dlatego to bardzo ważne, abyśmy zawsze pamiętali o tym, że wszystkie nasze codzienne decyzje mają wpływ na jakość wód. Na stan wód wpływają wszelkie aktywności, które zaburzają równowagę stanu wód, zwane presjami. Presją może być emisja zanieczyszczeń, takich jak ścieki, czy intensywne nawożenie - presje fizykochemiczne, a także przekształcenia naturalnych warunków koryta rzecznego lub jeziora – presje hydromorfologiczne. Powodują, że stan wód się pogarsza, a co za tym idzie – ich jakość się obniża. Wody złej jakości to zagrożenie nie tylko dla organizmów wodnych, ale dla całych ekosystemów zależnych od wód, a także dla człowieka.

Aby zmniejszyć wpływ presji wywieranych na wody powierzchniowe i podziemne, w II aPGW zaplanowano działania przypisane konkretnym jednolitym częściom wód, w których występuje ryzyko nieosiągnięcia dobrego stanu oraz tzw. działania krajowe, czyli obowiązujące na obszarze całej Polski. W zestawach działań zaplanowano takie, które dążą do poprawy warunków hydromorfologicznych rzek, w tym także działania renaturyzacyjne, przywracające naturalny charakter rzek, umożliwiające organizmom wodnym migrację i odtwarzanie siedlisk. Z kolei budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków oraz rozbudowa systemów kanalizacji m.in. przez jednostki samorządu terytorialnego pozwala ograniczać presje fizykochemiczne, w tym wpływ zanieczyszczeń do wód. Na presje chemiczne odpowiadają między innymi działania zapobiegające ich emisji oraz identyfikacja ich źródeł.

Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy to dokumenty zawierające wykaz działań naprawczych i jednostek, które te działania będą realizować, gdy projekty IIaPGW zostaną przyjęte prawnie. Znajduje się w nich ponad 24 tys. działań naprawczych dla przeszło 3,6 tys. jednolitych części wód: rzecznych, jeziornych, zbiornikowych, przejściowych, przybrzeżnych i podziemnych. Łączny koszt realizacji działań zaplanowanych w IIaPGW to blisko 26 mld zł. Realizacja wszystkich zadań w ciągu kolejnych 6 lat stanowi wyzwanie dla jednostek, które będą odpowiedzialne za ich wdrażanie, do których należą instytucje rządowe i jednostki samorządu terytorialnego. Od współpracy nas wszystkich zależy skuteczność zaplanowanych działań. Choć to wyzwanie dla nas wszystkich, wysiłki te są warte podjęcia, gdyż stawką jest dobry stan wszystkich wód w Polsce!

Zacznij od siebie – kontroluj ścieki

Jedną z presji wywieranych na wody są zanieczyszczenia, których źródłem są mają m.in. ścieki przemysłowe i komunalne, zanieczyszczenia z powietrza, a także spływające z pól do wód resztki nawozów. Zbyt duża ilość związków azotu i fosforu prowadzi do najtrudniejszego do zwalczania zjawiska zwanego eutrofizacją (przeżyźnienie) zbiorników wodnych. Zanieczyszczone wody przyczyniają się do niszczenia, a nawet wymierania roślin i zwierząt.

Wiedza o tym, czy wszystkie ścieki trafiają do właściwego miejsca, jakim jest oczyszczalnia, jest kluczowa dla skutecznego planowania w gospodarce wodnej i poprawy jakości wód. Mając to na uwadze, Wody Polskie, we współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska (WIOŚ) oraz jednostkami samorządów terytorialnych, ściśle kontrolują urządzenia wodne odprowadzające do rzeki ścieki i wody opadowe. Wody Polskie są bardzo konsekwentne i rzeczowe w podejściu do tego tematu: jeśli podmiot odpowiadający za takie urządzenie nie posiada pozwolenia wodnoprawnego, jest zobowiązany do jego uzyskania i legalizacji urządzenia lub jego likwidacji.

Takiemu bezkompromisowemu podejściu przyświeca jasna i konkretna idea: odpowiedzialność za jakość wód spoczywa na nas wszystkich, dlatego legalizacja urządzeń wodnych, a co za tym idzie, kontrola nad zrzutem nieczystości do wód, jest jednym z priorytetów. Współpraca Wód Polskich z WIOŚ oraz samorządami terytorialnymi na rzecz monitoringu nielegalnych urządzeń odprowadzających zanieczyszczenia do wód, to również bardzo ważne i długofalowe działanie, które ma na celu sukcesywną legalizację takich rozwiązań i ograniczenie, a docelowo wyeliminowanie, niekontrolowanych zrzutów ścieków do wód, stanowiących problem zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogólnopolskim. Współpracując w tym zakresie można efektywnie i skutecznie przyczynić się do poprawy stanu wód w określonym miejscu i całej zlewni.

Dążenie do poprawy stanu wód w Polsce to proces wymagający odpowiedzialności i konsekwencji. Działania przewidziane na cykl 2022-2027 zaplanowano tak, aby uwzględniały istniejące plany i programy, wykorzystując synergię między nimi: działania w zakresie gospodarki komunalnej wynikają z przepisów prawa oraz KPOŚK, a za ich realizację odpowiadają przede wszystkim gminy. Nowoczesne i sprawne oczyszczalnie ścieków komunalnych są najskuteczniejszym narzędziem ograniczającym wpływ człowieka na stan wód, dlatego większość działań skupia się na współpracy pomiędzy gminami, KPOŚK i IIaPGW. Niestety nie wszędzie jest możliwy rozwój sieci kanalizacyjnej. Dlatego ewidencja infrastruktury związanej z gospodarką ściekową na obszarze gminy poza aglomeracjami, czyli zbiorników bezodpływowych to ważne działanie, należące do obowiązków samorządów terytorialnych. Nieszczelne szamba sprawiają, że ścieki bytowe przenikają do gleby i wód gruntowych, mogąc zanieczyścić nie tylko wody powierzchniowe, ale i podziemne. Dlatego monitoring przydomowych oczyszczalni ścieków i szamb i zbiorników bezodpływowych to duże wyzwanie dla samorządów, ale również bardzo istotny element troski o stan środowiska i wód w najbliższej okolicy.

„Wody to nie śmietnik”, czyli jak ważna jest praca u podstaw

Przyzwyczajenie to druga natura człowieka, dlatego nie mniej ważne od stosowania działań naprawczych czy wprowadzania rozwiązań infrastrukturalnych, jest mrówcza praca u podstaw ze społeczeństwem, począwszy od mieszkańców największych miast, po osoby żyjące na wsiach. Nawyków nie da się zmienić z dnia na dzień, dlatego Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie prowadzi programy edukacyjne na temat wpływu naszych przyzwyczajeń i postaw na jakość zasobów wodnych. Jednym z nich jest kampania „Wody to nie śmietnik”, która w logiczny i obrazowy sposób przedstawia zależność między tym, co zostawiamy po sobie nad wodą, a tym, jaka jest jakość wody, której używamy na co dzień. Dziesiątki ton śmieci: sprzęt AGD, opony czy wielkogabarytowe odpady po remontach to niestety częsty widok przy zalewach i na odcinkach rzek. Długofalowy proces wypracowania dobrych nawyków ma w dłuższej perspektywie przyczynić ma się do wyeliminowania dzikich wysypisk. Oprócz tego lokalne jednostki Wód Polskich promują akcje sprzątania zaśmieconych terenów wokół zbiorników wodnych, jezior, czy rzek, pokazując problem i działanie.

Edukacja i odpowiedzialne decyzje konsumenckie w wyborze produktów, które wybieramy, żywności, którą spożywamy, ale przede wszystkim troska o nasze zasoby wodne to działania wspierające rozwiązania planistyczne i przepisy prawa, uświadamiające społeczeństwo o tym, dlaczego warto troszczyć się o wody i środowisko w najbliższym otoczeniu i w skali globalnej.

Koniec konsultacji społecznych II aktualizacji planów gospodarowania wodami – IIaPGW, to dopiero początek ich wdrażania! Po przejściu ścieżki legislacyjnej oraz uzgodnieniowej, projekt IIaPGW zostanie przyjęty w drodze rozporządzenia ministra właściwego ds. gospodarki wodnej, jako dokument obowiązujący prawnie przez kolejnych 6 lat. Pozwoli to wspólnie wdrożyć zaplanowane w nich rozwiązania i działania naprawcze. Przyjęcie tego jednego z najważniejszych dla krajowej gospodarki wodnej dokumentu, pozwoli na realizację tysięcy działań na rzecz poprawy stanu wód. Wciąż pozostaje wiele do zrobienia – zanieczyszczenia komunalne, przemysłowe, czy rolnicze, błędy popełnione w zarządzaniu wodami w przeszłości, a nawet zwykłe zaśmiecanie – wszystko to ma destrukcyjny wpływ na jakość wód. Dlatego wspólne działania: Wód Polskich, ministerstw, samorządów, organizacji ochrony środowiska, a także każdego z nas, pozwolą na naprawę aktualnej sytuacji. A cel jest jeden: dobry stan wód w naszym kraju. Wszystkich!

Czytaj też: Wody Polskie utworzyły Departament Rybactwa. Szefem został Janusz Wrona

wody.gov.pl/fot.pixabay