Polska słynie z czystego, nieskażonego środowiska oraz naturalnie produkowanej żywności. Częścią idei tak wytwarzanych surowców rolnych jest produkcja mleka, która stanowi jedno z podstawowych źródeł utrzymania rodzin rolników. Oprócz znaczenia gospodarczego dla milionów hodowców i ich rodzin, produkcja mleka i wyrobów mleczarskich ma jeszcze wymiar zdrowotny. Nabiał to bowiem jedno z najważniejszych i najdoskonalszych naturalnych źródeł pożywienia.

Polska słynie z czystego, nieskażonego środowiska oraz naturalnie produkowanej żywności. Częścią idei tak wytwarzanych surowców rolnych jest produkcja mleka, która stanowi jedno z podstawowych źródeł utrzymania rodzin rolników. Oprócz znaczenia gospodarczego dla milionów hodowców i ich rodzin, produkcja mleka i wyrobów mleczarskich ma jeszcze wymiar zdrowotny. Nabiał to bowiem jedno z najważniejszych i najdoskonalszych naturalnych źródeł pożywienia.

Według stanu z dnia 31 XII 2010 (źródło: Powszechny Spis Rolny 2010, GUS) obszary wiejskie zamieszkiwało 15,1 mln osób, co stanowiło 39,2% ludności Polski. Największym udziałem ludności wiejskiej w ludności ogółem (powyżej 50%) charakteryzowały się województwa południowo--wschodniej Polski. Zmiany liczby ludności wiejskiej kształtował też dodatni przyrost naturalny.

Jak podaje GUS, w grudniu 2012 roku rolnicy w Polsce posiadali 2,446 mln sztuk bydła mlecznego. Na przestrzeni ostatnich lat wielkość ta podlegała wahaniom zwłaszcza w okresie dostosowawczym przed akcesją do UE. Najwięcej krów mlecznych hoduje się w województwie mazowieckim (21,1%), podlaskim (19,1%) i wielkopolskim (10,8%), łódzkim (8,3%) i warmińsko-mazurskim (7,9%). W 2012 roku obserwowano wzrost liczby krów mlecznych na Podlasiu, Małopolsce i na Śląsku. Największe spadki obserwowano w woj. pomorskim i zachodniopomorskim (po -13%) i opolskim (-14%).

Produkcja mleka

Atrakcyjność hodowli krów mlecznych związana jest z poziomem ceny płaconej rolnikom za litr mleka przez podmioty zajmujące się skupem i przetwórstwem surowca (zakłady prywatne lub spółdzielnie mleczarskie). Przy specjalizacji produkcji, większej ilości zwierząt i wzroście ich mleczności, hodowla bydła mlecznego jest postrzegana przez rolników jako stabilna i mogąca stanowić trwałe źródło dochodu. Hodowcy otrzymują jednak zróżnicowane ceny za surowiec w zależności od podmiotu, który prowadzi skup w ich okolicy oraz koniunktury światowej, która odbija się na cenach detalicznych, a co za tym idzie cenach płaconych hodowcom.

Polska należy do największych producentów mleka w Europie. Wielkość ta nie tylko pozwala zaspokoić popyt krajowy, ale i każe prowadzić stałe działaniu eksportowe do wielu krajów na całym świecie. Według danych Polskiej Izby Mleka (dane za Infodome), w okresie styczeń – grudzień 2012 r. wyeksportowano z Polski 895,0 tys. ton produktów mleczarskich o wartości ok. 1,7 mld USD (eksport wyrażony w PLN wyniósł: 5,6 mld, a wyrażony w euro: 1,3 mld). W tym samym okresie wolumen polskiego importu ukształtował się na poziomie ok. 284,7 tys. ton o wartości 526,8 mln USD (import wyrażony w PLN wyniósł: 1,7 mld, a wyrażony w euro: 409,5 mln). Saldo polskiego handlu produktami mleczarskimi wykazuje od lat poziom dodatni.

Największymi pozycjami w polskim eksporcie artykułów mleczarskich są produkty nieprzetworzone i półprodukty: mleko (215 tys. ton), serwatka (194 tys. ton), mleko w proszku (95 tys. ton), dopiero dalej sery podpuszczkowe żółte (88 tys. ton), napoje mleczne (64 tys. ton), twarogi (45 tys. ton). Taka struktura eksportu nie pozwala uzyskiwać z eksportu wysokich marż ani dochodów, niemniej pozwala korzystnie dywersyfikować sprzedaż.

Konsumpcja

Wielkość konsumpcji mleka i artykułów mleczarskich w Polsce różni się wyraźnie od poziomu konsumpcji w krajach zachodniej i północnej Europy. Dystans ten wynika z wielu czynników związanych z poziomem śwadomości żywieniowej, poziomem dochodu, tradycją spożycia różnych produktów nabiałowych oraz dużych różnic w wysiłkach marketingowych ponoszonych przez przetwórców mleka w celu popularyzacji spożycia wyrobów mleczarskich. W długim horyzoncie czasowym Polska realizuje konsekwentny wzrost sprzedaży detalicznej nabiału, ale nie należy spodziewać się wyrównania konsumpcji – to kwestia indywidualnych preferencji i tradycji kulinarnych występujących w populacji każdego kraju.

W ostatnich 10 latach konsumpcja mleka w Polsce wzrosła ze 180 litrów do 196 litrów w ekwiwalencie mleka na osobę rocznie. Pod tym względem wciąż jesteśmy daleko w tyle za innymi krajami Unii Europejskiej gdzie konsumpcja ta dochodzi i przekracza (w zależności od kraju) 300 litrów na osobę.

Z danych IERiGŻ-PIB przytaczanych za Polską Izbą Mleka, spożywamy rocznie 41,04 l mleka, 6,48 l jogurtów, 6,72 kg serów twarogowych, 4,68 kg serów dojrzewających i topionych, 4,44 kg śmietan i śmietanek oraz 3,36 kg innych napojów mlecznych.