Behawioryzm alpak – sposób postępowania z hodowanymi alpakami

Behawioryzm alpak związany jest z zachowaniem ich dzikich przodków - wikuni żyjących na wolności. Wikunie w środowisku naturalnym tworzą grupy socjalne złożone z jednego samca i ok. 8 samic z młodymi. Liczba grupy zależy od dostępności do paszy, wody oraz zagrożenia ze strony drapieżników. Zadaniem samca jest obrona terytorium, na którym bytuje jego grupa samic, zarówno przed innymi samcami, jak i drapieżnikami.

Behawioryzm alpak hodowlanych

Behawioryzm alpak jest ściśle związany z zachowaniem wolnożyjących przodków. Samiec alpaki decyduje o tym co będzie robić grupa, prowadzi ją na wypas oraz do wodopoju. Kontroluje też przyrost naturalny w grupie, żeby nie doszło do spokrewnienia między jego członkami. Młode wikunie niezależnie od płci, po zakończeniu pobierania mleka od matek i przejścia na żywienie paszami stałymi, zwykle w wieku 8 miesięcy uzyskują dojrzałość płciową. Jest to znak dla samca, żeby przepędzić młode ze stada, aby nie doszło do krycia w spokrewnieniu. Jest to moment bardzo trudny zarówno dla młodych samic jak i samców, które niechętnie opuszczają grupę. Młode samice bardzo szybko znajdą miejsce w nowej grupie utworzonej przez innego samca, natomiast młode samce tworzą tzw. kawalerskie grupy, czasem bardzo liczne i wędrują w poszukiwaniu pożywienia, po to żeby z upływem czasu i osiągnięciem dojrzałości rozpłodowej zawalczyć o utworzenie własnej grupy rodzinnej. Opisane zwyczaje wikunii można spotkać w hodowli alpak, kiedy całe stado przebywa na pastwisku i nie jest podzielone wg. płci. Ma to najczęściej miejsce w systemie ekstensywnym w wysokogórskich hodowlach alpak w Ameryce Południowej.

Behawioryzm alpak w naszym kraju i warunkach hodowlanych jest inny, ponieważ hodowca tworzy grupy samic czy samców i decyduje o odsadzeniu młodych. Normalnie zachowująca się alpaka powinna wyglądać na zainteresowaną pojawieniem się człowieka czy zwierząt innego gatunku. W ten sam sposób powinna zareagować na przedmioty przyniesione przez ludzi. Głowę w tym czasie ma podniesioną, uszy stojące, ogon opuszczony. Jeśli alpaka pochodzi z zakupu i po raz pierwszy znajduje się na nieznanym jej terenie, będzie starała się go dokładnie obejrzeć. Alpaki są zwierzętami ciekawy-mi świata i kiedy zaaklimatyzują się, lubią wiedzieć co się dzieje w sąsiedztwie. Podglądają przekładając głowę przez ogrodzenie czy bramę licząc na jakiś atrakcyjny smakołyk.

Kiedy alpaki odpoczywają przyjmują pozycję kuczną zwanej mostkową - w tym czasie kończyny przednie i tylne umieszczone są pod tułowiem. Głowa i szyja są albo wyprostowane, albo wyciągnięte do przodu i położone na gruncie. W czasie odpoczynku, niezależnie od pozycji ciała, kiedy zauważą zbliżającą się nieznaną postać, podnoszą się, żeby zmienić miejsce i przemieścić się na bezpieczną odległość. W tym czasie pozycja uszu i ogona może ulec zmianie. Jeśli nie czują zagrożenia to bacznie obserwują, podchodzą, i obwąchują.

Rytm dobowy oddziałuje na układ hormonalny i wyznacza moment lub czas podstawowych funkcji życiowych alpak, takich jak: pobieranie paszy, odpoczynek, zabawa, kopulacja czy migracja.

Płock: Sąd zdecydował o zadośćuczynieniu i odszkodowaniu dla rolnika spod Mławy za zajęcie ciągnika

Behawioryzm alpak – zachowania w stadzie

Kiedy mówimy o zarządzaniu stadem alpak to należy mieć na uwadze ich zwyczaje, zachowanie i potrzeby fizjologiczne, wtedy łatwiej będzie zorganizować tą pracę. Wiedza ta będzie niezbędna w opiece nad stadem, ponieważ liczebność zwierząt, ich wiek czy płeć będą ważnymi zmiennymi, od których będzie zależała produkcyjność stada. W zachowaniu alpak wyodrębniono tzw. mowę ciała związaną z odpowiednim do sytuacji położeniem uszu i ogona oraz komunikację dźwiękową.

Alpaki porozumiewają się między sobą cichym, miłym dla ludzkiego ucha mruczeniem. W sytuacji zagrożenia np. łapanie zwierząt i przeprowadzanie na stanowisko do strzyży czy innych zabiegów pielęgnacyjnych - wydają głośny pisk i często też plują.

Inny charakterystyczny dźwięk podobny do rżenia koni alpaki: samice lub samce wydają wtedy, gdy ostrzegają stado przed niebezpieczeństwem.

Kolejny typ zachowania to tzw. ostrzegawcze fuknięcie, które może skończyć się pluciem. Ten typ zachowania ma miejsce wtedy, gdy jeden osobnik drugiemu wysyła sygnał, że zajął jego miejsce przy paśniku czy korytku z paszą treściwą. Mimo, że niewidoczna dla człowieka, to hierarchia w każdym stadzie czy kojcu, istnieje.

Behawioryzm alpak może być bardzo zróżnicowany i zależy od systemu utrzymania zwierząt, wieku, płci, stanu fizjologicznego i liczebności grupy. W niewielkich gospodarstwach zachowanie alpak różni się od tych hodowanych na fermach wielkostadnych. W godzinach porannych i późno wieczorem alpaki przebywają w budynkach i jeśli nie są one zamykane na noc, to same regulują, kiedy wracają z wybiegu. Pozostałą część dnia spędzają na wybiegu lub pastwisku.

W badaniach naukowych związanych z etogramem zwierząt wyróżnia się Behawioryzm alpak aktywny i pasywny. Behawior aktywny związany jest ze zmianą pozycji ciała i przemieszczaniem się zwierząt. Alpaki niewiele różnią się w zachowaniu od innych małych przeżuwaczy, czas spędzają na staniu i obserwowaniu, przemieszczaniu się w poszukiwaniu pożywienia, pobieraniu paszy, piciu wody i przeżuwaniu. Do części behawioru aktywnego zaliczane jest też tarzanie się w piasku, czy zimą na śniegu, wchodzenie do wody, żeby się schłodzić, czy zabawę z rówieśnikami. Trudno określić kiedy alpaki odpoczywają, ponieważ dużą część czasu w pozycji kucznej spędzają na przeżuwaniu pokarmu.

Behawioryzm alpak – zachowania płciowe

Behawioryzm alpak w zakresie zachowań płciowych występuje już u 3 miesięcznych alpak. Początkowo jako rodzaj zabawy, maluchy wskakują na siebie i splatają się szyjami. Nieznacznie podgryzają sobie kończyny, żeby ustanowić hierarchię.

Dorosłe samce najczęściej biegają za samicami, obwąchują ich okolice płciowe, a następnie wspinają się na zad, żeby sprowadzić je do pozycji mostkowej w celu aktu kopulacji. W czasie krycia samiec przesuwa się z jednego boku na drugi, żeby umieści nasienie w obu rogach macicy. W tym czasie wydaje charakterystyczne gulgoczące odgłosy. Obserwowano też w trakcie kopulacji, że samiec z samicą splatają się szyjami. Czas kopulacji może wynosić od 10 do 40 minut.

Oznaką zbliżającego się porodu, jest dość częste podchodzenie do stosu odchodów i przyjmowanie pozycji jak przy oddawaniu moczu, ale też ciągłe odwracanie się i spoglądanie w kierunku ogona. Często też samice oddalają się od stada, żeby w spokoju urodzić.

Kiedy młode pije mleko przyjmuje pozycję uległą zwaną sumiso. W tej pozycji głowa i szyja są opuszczone, uszy położone na głowie a ogon uniesiony i skierowany na grzbiet. Po porodzie młode nie oddala się zbytnio od matki, a jeśli zgubi się na pastwisku to inne samice go przypilnują, aż znajdzie je matka. Zaobserwowano, że samica pamięta w jakim kolorze jest jej młode, mimo że sama może mieć inny kolor runa. Samice po zapachu rozpoznają swoje potomstwo, strefy zapachu znajdują się w okolicy głowy i ogona, dlatego ważne jest żeby ich nie wytrzeć, np. przy porodzie.

Behawioryzm alpak – rywalizacja w stadzie

Rywalizacja jest obserwowana częściej między samcami niż samicami i zależy od kilku czynników. Jednym z nich jest w warunkach naturalnych, w systemie tradycyjnym próba przejęcia grupy rodzinnej przez młodego samca. Celem jest zmuszenie przeciwnika do uległości i opuszczenia terytorium. Taki behawioryzm alpak jest czymś zupełnie normalnym.

Dochodzi do starcia dwóch osobników unoszących się na tylnych kończynach i demonstrujących swoją siłę. W tym czasie głowa jest uniesiona, uszy położone i skierowane w stronę szyi, ogon podniesiony. W tej pozycji samce plują na siebie wydając charakterystyczne dźwięki. Początkowo napierają ciałem jeden na drugiego, splatają się szyjami i z użyciem siły próbują przewrócić jeden drugiego. W następnej kolejności zaczyna się podgryzanie kończyn oraz szyi co jest bardzo bolesne. Celem jest zmuszenie przeciwnika do uległości a następnie przepędzenie. Walki kończą się wtedy, kiedy jeden z samców ulegnie (przykucnie), żeby nie pozwolić na dalsze okaleczanie ciała, a następnie, ciągle atakowany, wstaje i ucieka, przepędzony poza zajmowane terytorium na znaczną odległość. W czasie tej ucieczki ma głowę i szyję nisko pochyloną tym samym przyjmując pozycję uległą wobec osobnika silniejszego. W drastycznych przypadkach dochodziło także do okaleczenia jąder, żeby wyeliminować danego osobnika z reprodukcji.

Pozycję uległą przyjmują też młode osobniki, które zmuszone zostały do opuszczenia grupy rodzinnej po odsadzeniu i uzyskaniu dojrzałości płciowej.

W każdym kojcu jest ustalana hierarchia, która pozornie nie jest widoczna. W hodowlach o dużej liczebności zwierząt, rotacja jest dość duża. Zwierzęta są kupowane, sprzedawane, odsadzane, samice wyjeżdżają na stanówkę. Wiele z nich często zmienia właścicieli, nawet kilkakrotnie i za każdym razem w nowym miejscu ich pobytu, ustalana jest nowa hierarchia w grupie czy kojcu. Zaburzenie ustalonego porządku jest dla zwierząt mocno stresujące, szczególnie dla samic, które po stanówce wracają do stada. Pod ich nieobecność następuje reorganizacja w hierarchii, toteż ich powrót wymusza konieczność ustalenia nowej. Hierarchia może być związana z zajmowaniem określonego miejsca w kojcu czy przy paśniku i wysłaniu sygnału osobnikowi, który ten porządek naruszył. Jest to najczęściej fuknięcie lub delikatne splunięcie.

Behawioryzm alpak – zachowania wydalnicze

Wydalanie kału i moczu w warunkach naturalnych (pastwiskowych) związane jest z wyznaczeniem terytorium. Alpaki stosem odchodów zaznaczają swoje terytorium bytowania i po zapachu rozpoznają, że dany teren jest już zajęty przez inną grupę rodzinną. Podczas wydalania kału i moczu alpaki najczęściej mają szeroko rozstawione kończyny tylne, co sprawia wrażenie jakby nieznacznie przykucały. Wydalanie odchodów w jednym miejscu ma duże znaczenie higieniczne i dzięki niemu utrudnione jest rozprzestrzenianie się pasożytów jelitowych. Dla hodowców złożenie odchodów (kopczyków) w jednym lub kilku miejscach ma duże znaczenie z kilku względów. Jednym z nich jest możliwość obserwacji czy w wydalonym kale nie ma widocznych pasożytów, a drugim łatwiejsze zebranie odchodów. W pomieszczeniach odchody wydalane są zwykle na środku pomieszczenia lub kojca. Trudno powiedzieć z czego to wynika, ale może z jednakowego dostępu do tego miejsca.

Zachowanie w sytuacji zagrożenia będzie różne w zależności od tego co jest jego przyczyną. Np. w czasie burzy alpaki schodzą do jednego miejsca i przykucają ciasno obok siebie.

W sytuacji kiedy zbliża się drapieżnik np. lis czy pies, alpaki skupiają się w grupę, młode wchodzą do środka grupy, dorosłe osobniki opuszczają nisko głowę tak jakby miały ruszyć do ataku. Najodważniejsza alpaka rusza do przodu, żeby rozpoznać zagrożenie. Alpaki po przeszkoleniu wykorzystywane są też do ochrony stad innych gatunków zwierząt, i jeśli np. pilnują owiec czy kóz przed lisami, to bacznie patrolują teren, żeby nie dopuścić drapieżnika zbyt blisko do stada, a w razie potrzeby ruszają do ataku. Wcześniej jednak wydają charakterystyczny rżący dźwięk, uszy są postawione, a ogon mocno wygięty. W bezpośrednim już kontakcie alpaki próbują zadeptać kończynami psa lub lisa uszkadzając jego układ kostny czy narządy wewnętrzne.

Alpaki z natury są jednak łagodnymi zwierzętami i nie wykazują zachowania agresywnego w kontakcie z ludźmi, a plucie należy rozumieć jako rodzaj komunikacji między osobnikami, które służy do przywrócenia porządku w grupie. Jednak niepożądany behawioryzm alpak jest najczęściej wynikiem stresu spowodowanego np. zbyt wczesnym odsadzeniem i następnie szybką sprzedażą, co jest związane z izolacją od dotychczasowej grupy, w której czuły się bezpieczne. Hodowcy w naszym kraju sprzedają alpaki zaraz po odsadzeniu tj. w wieku 6 miesięcy. Należy jednak pamiętać, że w warunkach naturalnych samiec przepędza młode w wieku 8 miesięcy po uzyskaniu dojrzałości płciowej.

cdr.gov.pl/fot.pixabay