Zasadniczym celem nowej ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych oraz przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, a przede wszystkim zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.

Zasadniczym celem nowej ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych oraz przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, a przede wszystkim zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.

Nie bez przyczyny jednak wejście w życie ustawy zbiega się w czasie ze zniesieniem ograniczeń w zakresie możliwości nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców z innych Państw Członkowskich UE. W maju 2016 r. dobiega końca obowiązujący od 2004 r. okres ochronny na obrót gruntami rolnymi w Polsce. Już wkrótce osoby niepochodzące z Polski będą zatem mogły nabywać grunty rolne na takich samych zasadach jak Polacy, a więc bez uzyskania pozwolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Nowa ustawa wprowadza pojęcie gospodarstwa rodzinnego oraz rolnika indywidualnego, będącego osobą fizyczną właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo.

Wprowadzony zostaje  obowiązek, który z całą pewnością wydłuży proces zbywania nieruchomości. Na mocy nowych przepisów przeniesienie własności nieruchomości rolnej albo jej części skutkujący podziałem gospodarstwa rolnego wymagało będzie bowiem spełnienia jednego z warunków wskazanych w ustawie, przy czym spełnienie tego wymogu przed zawarciem umowy przeniesienia własności musiało będzie zostać poprzedzone wydaniem przez dyrektora oddziału Agencji Nieruchomości Rolnych decyzji administracyjnej stwierdzającej dopuszczalność podziału gospodarstwa rolnego. 

We wniosku o wydanie takiej decyzji poza oświadczeniami sprzedającego oraz nabywcy wskazać trzeba będzie: szczegółowe informacje o nieruchomościach rolnych stanowiących własność zbywcy i nabywcy, pisemne oświadczenia wnioskodawcy i nabywcy oraz dokumenty określające przeznaczenie nieruchomości w planie zagospodarowania przestrzennego albo o braku takiego planu. Ustawa przewiduje ponadto szereg podmiotów uprawnionych do pierwokupu nieruchomości rolnych. Prawo takie w pierwszej kolejności przysługiwało będzie dzierżawcy takiej nieruchomości jednak tylko wówczas, gdy umowa została zawarta w formie pisemnej lub notarialnej oraz była wykonywana co najmniej przez 3 lata od dnia przekazania umowy dyrektorowi oddziału Agencji Nieruchomości Rolnych, a jednocześnie nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnię produkcji rolnej. W drugiej kolejności uprawnionym do pierwokupu będzie rolnik indywidualny będący właścicielem nieruchomości rolnej graniczącej ze sprzedawaną nieruchomością . Jeżeli wskazane powyżej podmioty nie skorzystają z prawa pierwokupu, służyło będzie ono Agencji Nieruchomości Rolnych. O każdej umowie sprzedaży nieruchomości rolnej albo jej części notariusz będzie zobowiązany zawiadomić osoby uprawnione do pierwokupu, przy czym co istotne, niedopełnienie tego obowiązku skutkowało będzie nieważnością umowy sprzedaży.

Ustawa przewiduje pewne sytuacje w których prawo pierwokupu nie będzie przysługiwało, a dotyczą one sytuacji gdy nabywcą nieruchomości jest rolnik indywidualny który nabywa nieruchomość na powiększenie gospodarstwa rodzinnego, gdy nieruchomość nabywa osoba bliska, osoba fizyczna będąca właścicielem nieruchomości graniczącej ze sprzedawaną nieruchomością, posiadająca kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej 5 lat zamieszkała w gminie w której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, które osobiście prowadzi. Wyłączone jest prawo pierwokupu także wówczas, gdy nabywającym jest w konkretnych sytuacjach spółdzielnia produkcji rolnej lub członek takiej spółdzielni, a także jednostka samorządu terytorialnego na cele publiczne, bądź Skarb Państwa. Co istotne, w ustawie przewidziano również zapis, zgodnie z którym przy przeniesieniu własności nieruchomości rolnej na mocy innej umowy niż umowa sprzedaży Agencja Nieruchomości Rolnej może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej, przy czym prawo to znajduje ograniczenia w określonych ustawą sytuacjach. Ponadto opisywana ustawa wprowadza zmiany w ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa między innymi formułując zakaz uczestniczenia w przetargach ograniczonych osób, które kiedykolwiek nabyły z zasobu państwa nieruchomości o powierzchni łącznej co najmniej 300 ha użytków rolnych, a następnie je zbyły. Jednocześnie przepisy przewidziały ograniczenie zgodnie z którym sprzedaż nieruchomości rolnej przez Agencję Nieruchomości Rolnych może nastąpić tylko wówczas, jeżeli w wyniku tej sprzedaży łączna powierzchnia użytków rolnych nabytych kiedykolwiek z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa nie przekroczy 500 ha. 

Nowe przepisy zaczną obowiązywać 1 stycznia 2016 r. Z tym samym dniem moc traci ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, przy czym do umów zawartych przed dniem 1 stycznia 2016 r. zastosowanie znajdowały będą dotychczasowe przepisy.

Joanna Pietras/Sadkowskiiwspolnicy.pl/Fot.RM